Επίκεντρο του μακεδονικού οικοδομικού προγράμματος ήταν ο ναός του Νεμείου Διός, τρεις από τις κολώνες του οποίου συνέχισαν να παραμένουν όρθιες από την εποχή της κατασκευής τους. Πρέπει να διευκρινιστεί ότι ο Νέμειος Δίας δεν ταυτίζεται με τον Ολύμπιο Δία. Ο δεύτερος είναι ο επιρρεπής σε κεραυνοβόλους έρωτες βασιλιάς των θεών.


Έτσι ήταν οι άνθρωποι τότε, όπως και σήμερα. Έφτιαχναν τους θεούς στα μέτρα τους. Ο πρώτος είναι ο θεός των βοσκών και της κτηνοτροφίας, σύμβολο της ταυτότητας της κοιλάδας ως τόπου μη καλλιεργήσιμου, αλλά κατάλληλου για βοσκή. Αυτό χρειάζονταν οι άνθρωποι, αυτόν έφτιαξαν… Τόση κατανόηση είχαν…


Ο ναός ανήκει στο τέλος της εποχής του κλασικού δωρικού ρυθμού και στην αρχή της νέας ελληνιστικής τάσης να συνδυάζονται οι αρχιτεκτονικοί ρυθμοί με ιδιαίτερη έμφαση στη διακόσμηση. Έχει μαζεμένη κάτοψη, με έξι κίονες στις μικρές πλευρές και δώδεκα στις μεγάλες (η κλασική αναλογία θα ήταν 6 Χ 13) και στερείται οπισθόδομου, που είναι συνιστά στοιχείο της παλαιότερης παράδοσης.


Αντ’ αυτού, έχει μια επέκταση του εσωτερικού χώρου, που αντιπροσωπεύει το άδυτον μη προσβάσιμο απαγορευμένο χώρο – τα άγια των αγίων, ίσως), το οποίο περιλαμβάνει μια υπόγεια κρύπτη άγνωστης χρήσης. Μπροστά (ανατολικά) από το άδυτον, η εσωτερική κοινοστοιχία αποτελείται από 14 κίονες κορινθιακού ρυθμού που εδράζονται στο δάπεδο και φέρουν σε δεύτερο όροφο Ιωνικούς κίονες – πρόκειται για ένα από τα πρώτα αρχαία οικοδομήματα που συνδυάζουν και τους τρεις αρχιτεκτονικούς ρυθμούς.


Τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε εξέλιξη ένα πρόγραμμα αναστήλωσης του ναού του Διός. Έτσι, όπως μάθαμε, μέχρι το 2002, αναστηλώθηκαν και προστέθηκαν στις τρεις αρχικές δύο αρχαίες κολώνες, και άλλες τέσσερες ακόμα έχουν ήδη προστεθεί μέχρι σήμερα. Φαίνεται ότι οι δύσκολες οικονομικές συγκυρίες σταμάτησαν αυτό το έργο. Είναι όμως εμφανείς οι ανακαινισμένες κολώνες του ναού…


Ο ναός του Νεμείου Διός βρίσκεται στο κέντρο του ιερού του Διός, που περιελάμβανε μια σειρά από κτίρια και μνημεία, τα οποία χρησιμοποιούνταν για τις λατρευτικές και αθλητικές εκδηλώσεις των αρχαίων αγώνων. Κυριότερο από αυτά ήταν ο επιμήκης βωμός ανατολικά του ναού. Εδώ οι αθλητές και οι προσκυνητές έφερναν ζώα για να τα θυσιάσουν στο Δία, με την ελπίδα να εισακουσθούν οι προσευχές τους.


Νότια του βωμού και του ναού υπάρχουν κυπαρίσσια τα οποία ξαναφυτεύτηκαν στους λάκκους του ιερού Άλσους που υπήρχε πριν από 2000 χρόνια, και στη συνέχεια νοτιότερα υπήρχε μια σειρά «πρεσβειών» των διαφόρων πόλεων - κρατών που λειτουργούσαν ως κέντρα διαμονής των πολιτών τους κατά τους  αγώνες.


Μερικά από αυτά έχουν εστιατόρια που συνδέονται. Ένα διώροφο κτίριο παρείχε στέγη στους αθλητές και σε ευθεία προς αυτόν τον «ξενώνα» υπήρχε ένα λουτρό. Νοτιότερα υπήρχε μια σειρά μεμονωμένων οικιακών κτιρίων για το προσωπικό (ιερείς, δικαστές, επιστάτες, κ.λπ.) των αγώνων.


Δυτικά του λουτρού υπήρχε το περιφραγμένο Ηρώον του Οφέλτη με υπολείμματα θυσιών και αφιερωμάτων στο νήπιο - ήρωα, και δυτικά του ο ιππόδρομος για τα ιππικά αγωνίσματα των Νεμέων αγώνων. Μια μακρόστενη δεξαμενή τριών διαμερισμάτων εξασφάλιζε επαρκή ποσότητα νερού για τα άλογα. Ανάμεσα στον Ιππόδρομο και τον τύμβο του Οφέλτη ήταν ένας χώρος που χρησίμευε στο να εξασκούνται οι αθλητές με μια μικρή χωρητικότητας, γραμμή εκκίνησης.

Μετά την επίσκεψη μας στο μικρό οικογενειακό οινοποιείο του φίλου μας Ντίνου, είπαμε με τους φίλους μας να επισκεφθούμε το Μουσείο της Αρχαίας Νεμέας… Να πάρουμε βρε αδελφέ και μια μυρωδιά από την ιστορία του τόπου… Έτσι πήγαμε και ευτυχώς ήταν ανοιχτό. Βέβαια πληρώσαμε όπως όλοι, ακόμα κι εγώ. Η ταυτότητα της ΕΣΗΕΑ δεν είχε πέραση πια… Άξιζε όμως τον κόπο να το κάνουμε…


Η κοιλάδα της αρχαίας Νεμέας βρίσκεται στις ανατολικές υπώρειες των αρκαδικών βουνών της βορειοανατολικής Πελοποννήσου. Έχει υψόμετρο περίπου 350 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και περιβάλλεται από χαμηλούς λόφους που σχηματίζουν μια λεκάνη πλάτους ενός περίπου χιλιομέτρου με κατεύθυνση από ανατολή προς δύση και μήκους τριών χιλιομέτρων. Η φυσική αποστράγγιση της κοιλάδας, που γίνεται από το βορρά προς τον Κορινθιακό Κόλπο, δεν ήταν πάντα απρόσκοπτη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, κατά καιρούς, το χειμώνα να μετατρέπεται σε έλος και να στεγνώνει μόνο το καλοκαίρι.


Στις συλλογές περιλαμβάνονται: Συλλογή απόψεων της Νεμέας από περιηγητές - επισκέπτες του 18ου και 20ου αιώνα. Συλλογή νομισμάτων αρχαίων επισκεπτών της Νεμέας. Συλλογή αντικειμένων σχετικά με αθλητικές δραστηριότητες της Νεμέας. Προϊστορικά ευρήματα (κεραμικά, εργαλεία, όπλα κ.τ.λ.) από προϊστορικές θέσεις στην περιοχή Νεμέας. Συλλογή αγγείων και κοσμημάτων από το μυκηναϊκό νεκροταφείο στα Αηδόνια και από τον οικισμό στην Αγία Ειρήνη. Συλλογή αρχιτεκτονικών μελών μνημείων αρχαιολογικού χώρου και άλλων θέσεων. Συλλογή Επιγραφών (Νεμέας, Φλιούντος, Πετρί).


Η πρώτη συνέπεια αυτής της γεωμορφίας ήταν, ως φαίνεται, το όνομα: Νεμέα. Παράγεται από το ρήμα νέμω - βοσκώ. Το όνομα υπαινίσσεται το γεγονός ότι, κατά το μεγαλύτερο διάστημα του έτους, η κοιλάδα δεν ήταν αρόσιμη ή κατοικήσιμη, παρά μόνο κατάλληλη για βοσκή. Αυτό έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην ιστορική της εξέλιξη. Μόνο όταν ο άνθρωπος επενέβη και δημιούργησε ένα αποστραγγιστικό κανάλι η κοιλάδα μπόρεσε να υποδεχθεί ανθρώπινη κατοίκηση. Σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε, αυτό συνέβη μόνο τους 5ο και 6ο αιώνες, αφού το σημερινό «ποτάμι» διανοίχθηκε μόλις το 1884.


Και τότε ήταν που δημιουργήθηκε το σύγχρονο χωριό με αρχικό όνομα Ηράκλειο (που και σήμερα ακούγεται συχνά), αφού το όνομα Νεμέα επέμενε να το χρησιμοποιεί η μεγαλύτερη κωμόπολη στα δυτικά, στη γειτονική κοιλάδα, όπου κατά την αρχαιότητα υπήρχε η πόλη-κράτος του Φλιούντος. Οι σημερινοί επισκέπτες συχνά μπερδεύονται και αναζητούν το Ναό του Νεμείου Διός στη Νέα Νεμέα. Δεν έχουν παρά να στραφούν προς την επόμενη κοιλάδα, στα ανατολικά, για να φθάσουν στην ιστορική Νεμέα.


Η κοιλάδα της Νεμέας είχε προϊστορία που δεν επικεντρώνεται στην ίδια, αλλά στο μικρό λόφο της Τσούνγκιζας, στο βορειοδυτικό άκρο του σύγχρονου χωριού. Σημαντικές ποσότητες κεραμικής και λίθινων εργαλείων, που απαντώνται αποκλειστικά στα μεγάλα κοιλώματα δείχνουν ότι πρέπει να υπήρχε ένας οικισμός κάποιου μεγέθους της Πρώιμης Νεολιθικής περιόδου (περίπου 5000 π.Χ.). Περισσότερο από 3000 χρόνια μετά, υπάρχουν και πάλι σημάδια κατοίκησης στην Τσούνγκιζα (Μεσο-ελλαδικά) που δίνουν τη θέση τους στα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα ενός οικισμού διάσπαρτα σε όλη την επιφάνεια του λόφου κατά την ύστερη εποχή του χαλκού (1400-1300 π.Χ.).


Η ευημερία του οικισμού βασιζόταν στην γεωργική του παραγωγή, αλλά το κάτω μέρος της κοιλάδας ήταν σκεπασμένο με νερά για μεγάλα διαστήματα του έτους και – όπως και σε κάποιες σύγχρονες εποχές – δεν προσφερόταν ούτε για καλλιέργεια, ούτε για κατοίκηση. Προς το τέλος της Εποχής του Χαλκού, όλες οι ενδείξεις ανθρώπινης δραστηριότητας έχουν εξαφανιστεί και επανεμφανίζονται στους 8ο και 7ο αιώνες π.Χ.. Το τοπίο αλλάζει δραματικά περίπου το 600 π.Χ., όταν κεραμικά και άλλα υλικά εμφανίζονται σωρηδόν.


Αυτό πρέπει να συνδυαστεί με την καθιέρωση των Νεμέων Αγώνων, που εντάχθηκαν στον κύκλο των πανελλήνιων στεφανιτών αγώνων, μαζί με τα Ολύμπια, τα Πύθια και τα Ίσθμια, το 573 π.Χ. Οι Νέμεοι Αγώνες ήταν δημιούργημα του Άργους, που τελούσε υπό τον έλεγχό του, με την τοπική σύμπραξη της μικρής πόλης των Κλεωνών που βρισκόταν στην επόμενη κοιλάδα ανατολικά. Οι Κλεωνές, με τη σειρά τους, ήταν εξαρτημένες από το Άργος.


Οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει αρκετά στοιχεία για την κατάσταση κατά τους 6ο και 5ο αιώνες π.Χ. του ιερού του Διός, που περιελάμβανε ένα ναό και ένα βωμό μπροστά του. Όμως ο ναός αυτός καταστράφηκε βίαια περίπου το 415 π.Χ., κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Έκτοτε και για 80 περίπου χρόνια παρέμεινε ερειπωμένος, ενόσω οι Νέμεοι Αγώνες εορτάζονταν (διεξάγονταν) στο Άργος.