Και επειδή η Αιτή μας πέφτει κάπως μακριά, βάζουμε αυτόν τον χάρτη για να αντιληφθούμε σε ποιο μέρος της γης διαδραματίζεται η σημερινή ιστορία μας για τη διάσωση της Αγίας Γραφής Στον Ειρηνικό Ωκεανό λοιπόν , κοντά στην Αυστραλία…

Το 1835, ο Χένρι Νοτ, ένας Άγγλος χτίστης, και ο Τζον Ντέιβις, ένας Ουαλός που ήταν βοηθός σε παντοπωλείο, ολοκλήρωσαν ένα κολοσσιαίο έργο. Αφού είχαν μοχθήσει επί 30 και πλέον χρόνια, τελικά έφεραν σε πέρας μια μετάφραση ολόκληρης της Αγίας Γραφής στην ταϊτική. Ποιες προκλήσεις αντιμετώπισαν αυτοί οι δύο άνθρωποι με το ταπεινό παρελθόν, και ποια ήταν τα αποτελέσματα των κόπων τους που υποκινούνταν από αγάπη;

«Η Μεγάλη Αφύπνιση»

Στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, τα μέλη ενός Προτεσταντικού κινήματος που ονομάστηκε Μεγάλη Αφύπνιση, ή απλώς Αφύπνιση, κήρυτταν στις πλατείες των χωριών, καθώς και κοντά σε ορυχεία και εργοστάσια της Βρετανίας. Στόχος τους ήταν να πλησιάσουν την εργατική τάξη. Οι κήρυκες της Αφύπνισης προωθούσαν με ενθουσιασμό τη διανομή της Αγίας Γραφής.

Ο εμπνευστής του κινήματος, κάποιος Βαπτιστής ονόματι Γουίλιαμ Κάρεϊ, συνέβαλε στην ίδρυση της Ιεραποστολικής Εταιρίας του Λονδίνου, η οποία συστάθηκε το 1795. Η Ιεραποστολική Εταιρία του Λονδίνου εκπαίδευε άτομα που ήταν πρόθυμα να μάθουν ιθαγενείς γλώσσες και να υπηρετήσουν ως ιεραπόστολοι στην περιοχή του Νότιου Ειρηνικού. Σκοπός αυτών των ιεραποστόλων ήταν να κηρύξουν το Ευαγγέλιο στη γλώσσα των ντόπιων.

Το νησί της Ταϊτής, που είχε ανακαλυφτεί πρόσφατα, αποτέλεσε τον πρώτο ιεραποστολικό αγρό για αυτή την Εταιρία. Για τα μέλη της Αφύπνισης, αυτά τα νησιά βρίσκονταν μέσα “στο σκοτάδι” της ειδωλολατρίας, αποτελώντας αγρούς έτοιμους για θερισμό.

Άνθρωποι με Ταπεινό Παρελθόν Στέκονται στο Ύψος των Περιστάσεων

Για να γίνει ο θερισμός, επιλέχθηκαν εσπευσμένα περίπου 30 ανεπαρκώς προετοιμασμένοι ιεραπόστολοι οι οποίοι και επιβιβάστηκαν στο Νταφ, ένα πλοίο που αγόρασε η Ιεραποστολική Εταιρία του Λονδίνου. Κάποιος κατάλογος απαριθμεί “τέσσερις χειροτονημένους πάστορες [χωρίς επίσημη εκπαίδευση], έξι ξυλουργούς, δύο υποδηματοποιούς, δύο χτίστες, δύο υφαντές, δύο ράφτες, έναν καταστηματάρχη, έναν κατασκευαστή σαμαριών, έναν υπηρέτη, έναν κηπουρό, έναν γιατρό, έναν σιδηρουργό, έναν βαρελοποιό, έναν βαμβακουργό, έναν κατασκευαστή καπέλων, έναν υφασματοποιό, έναν επιπλοποιό, πέντε συζύγους και τρία παιδιά”.

Τα μόνα μέσα που είχαν στη διάθεσή τους αυτοί οι ιεραπόστολοι για να εξοικειωθούν με τις πρωτότυπες γλώσσες της Γραφής ήταν ένα ελληνοαγγλικό λεξικό και μια Γραφή με εβραϊκό λεξικό. Στη διάρκεια των εφτά μηνών που πέρασαν στη θάλασσα, οι ιεραπόστολοι απομνημόνευσαν ορισμένες λέξεις στην ταϊτική τις οποίες είχαν καταγράψει προηγούμενοι επισκέπτες, κυρίως οι στασιαστές του Μπάουντι. Τελικά, το Νταφ έφτασε στην Ταϊτή, και στις 7 Μαρτίου 1797 οι ιεραπόστολοι αποβιβάστηκαν. Ωστόσο, έναν χρόνο αργότερα οι περισσότεροι είχαν αποθαρρυνθεί και είχαν φύγει. Παρέμειναν μόνο εφτά ιεραπόστολοι.

Από αυτούς τους εφτά, ο Χένρι Νοτ, ο πρώην χτίστης, ήταν μόλις 23 ετών. Κρίνοντας από τις πρώτες επιστολές που έγραψε, διαπιστώνουμε ότι είχε λάβει μόνο βασική εκπαίδευση. Εντούτοις, από την αρχή κιόλας αποδείχτηκε χαρισματικός στην εκμάθηση της ταϊτικής. Έχει περιγραφτεί ως ειλικρινής, καλόβολος και ευχάριστος άνθρωπος.

Το 1801, ο Νοτ επιλέχθηκε να διδάξει την ταϊτική σε εννιά νεοαφιχθέντες ιεραποστόλους. Μεταξύ αυτών ήταν και ο 28χρονος Ουαλός Τζον Ντέιβις, ο οποίος αποδείχτηκε ικανός μαθητής και φιλόπονος εργάτης με πράο χαρακτήρα και γενναιόδωρο πνεύμα. Σύντομα, οι δυο τους αποφάσισαν να μεταφράσουν τη Γραφή στην ταϊτική.

Ένα Δύσκολο Έργο

Η μετάφραση στην ταϊτική, όμως, αποδείχτηκε δύσκολο έργο, εφόσον αυτή η γλώσσα δεν υπήρχε ακόμη σε γραπτή μορφή. Οι ιεραπόστολοι έπρεπε να τη μάθουν αποκλειστικά εξ ακοής. Δεν είχαν ούτε λεξικό ούτε κάποιο βιβλίο γραμματικής. Οι φθόγγοι αυτής της γλώσσας που παράγονται κατά την εκπνοή και οι οποίοι διακόπτονται με το κλείσιμο της γλωττίδας, τα πολλά συνεχόμενα φωνήεντα (μέχρι πέντε σε μία και μόνο λέξη) και η σπάνια χρήση συμφώνων έφεραν τους ιεραποστόλους σε απόγνωση. «Πολλές λέξεις αποτελούνται μόνο από φωνήεντα και το καθένα έχει το δικό του ήχο», είπαν με θλίψη. Παραδέχτηκαν ότι δεν μπορούσαν “να συλλάβουν τον ήχο των λέξεων με την απαραίτητη ακρίβεια”. Μάλιστα, νόμιζαν ότι άκουγαν ήχους οι οποίοι ούτε καν υπήρχαν!

Κάτι που δυσχέραινε ακόμη περισσότερο τα πράγματα ήταν ότι, κατά καιρούς, ορισμένες λέξεις της ταϊτικής απαγορεύονταν ή θεωρούνταν ταμπού και έτσι έπρεπε να αντικατασταθούν. Η χρήση συνωνύμων δημιουργούσε επιπρόσθετες δυσκολίες. Για τη λέξη «προσευχή» υπήρχαν 70 και πλέον όροι στην ταϊτική. Η σύνταξη της ταϊτικής, η οποία είναι εντελώς διαφορετική από τη σύνταξη της αγγλικής, αποτελούσε άλλη μια πρόκληση. Παρά τις δυσκολίες, οι ιεραπόστολοι κατάρτισαν σιγά - σιγά καταλόγους λέξεων, τους οποίους εξέδωσε τελικά ο Ντέιβις 50 χρόνια αργότερα σε μορφή λεξικού με 10.000 λήμματα.

Κατόπιν υπήρχε η πρόκληση της μεταφοράς της ταϊτικής σε γραπτή μορφή. Οι ιεραπόστολοι προσπάθησαν να το κάνουν αυτό χρησιμοποιώντας τους καθιερωμένους κανόνες ορθογραφίας της αγγλικής. Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιεί η αγγλική το λατινικό αλφάβητο δεν ταίριαζε με τους φθόγγους της ταϊτικής. Ως εκ τούτου, επακολούθησαν ατελείωτες συζητήσεις αναφορικά με τη φωνητική και την ορθογραφία. Οι ιεραπόστολοι συχνά επινοούσαν νέους τρόπους γραφής των φθόγγων, εφόσον ήταν οι πρώτοι στις Νότιες Θάλασσες που μετέφεραν μια προφορική γλώσσα σε γραπτή μορφή. Ούτε που φαντάζονταν ότι η εργασία τους θα χρησιμοποιούνταν αργότερα ως πρότυπο για πολλές γλώσσες του Νότιου Ειρηνικού.

Λιγοστά Μέσα Αλλά Άφθονη Επινοητικότητα

Οι μεταφραστές είχαν στη διάθεσή τους πολύ λίγα συγγράμματα αναφοράς. Η Ιεραποστολική Εταιρία του Λονδίνου τούς σύστησε να χρησιμοποιήσουν ως βασικά κείμενα το Παραδεδεγμένο Κείμενο και τη Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου. Ο Νοτ ζήτησε από την Ιεραποστολική Εταιρία του Λονδίνου να τους στείλει επιπρόσθετα λεξικά της εβραϊκής και της ελληνικής, καθώς επίσης Γραφές και στις δύο γλώσσες. Το αν έλαβε ποτέ αυτά τα βιβλία δεν είναι γνωστό. Όσο για τον Ντέιβις, εκείνος έλαβε μερικά βοηθήματα μελέτης από Ουαλούς φίλους του. Τα στοιχεία δείχνουν ότι είχε στην κατοχή του τουλάχιστον ένα ελληνικό λεξικό, μια εβραϊκή Γραφή, μια Καινή Διαθήκη στην ελληνική και τη Μετάφραση των Εβδομήκοντα.

Στο μεταξύ, η δραστηριότητα των ιεραποστόλων στο κήρυγμα παρέμενε άκαρπη. Αν και οι ιεραπόστολοι βρίσκονταν στην Ταϊτή 12 χρόνια, ούτε ένας ντόπιος δεν είχε βαφτιστεί. Τελικά, οι ακατάπαυστοι εμφύλιοι πόλεμοι ανάγκασαν όλους τους ιεραποστόλους, εκτός από τον θαρραλέο Νοτ, να καταφύγουν στην Αυστραλία. Για κάποιο διάστημα αυτός ήταν ο μόνος ιεραπόστολος που παρέμενε στην προσήνεμη συστάδα των Νήσων Σοσιετέ, αλλά χρειάστηκε να ακολουθήσει τον Βασιλιά Πομαρέ Β΄ όταν εκείνος κατέφυγε στο κοντινό νησί Μοορέα.

Ωστόσο, η μετακόμιση του Νοτ δεν τον έκανε να σταματήσει το μεταφραστικό του έργο, ο δε Ντέιβις, έπειτα από δύο χρόνια παραμονής στην Αυστραλία, ενώθηκε ξανά με τον Νοτ. Στο μεταξύ, ο Νοτ είχε μελετήσει την ελληνική και την εβραϊκή και είχε εξοικειωθεί και με τις δύο γλώσσες. Γι’ αυτό, ξεκίνησε να μεταφράζει ορισμένα τμήματα των Εβραϊκών Γραφών στην ταϊτική. Επέλεξε Βιβλικές περικοπές που περιείχαν αφηγήσεις τις οποίες μπορούσαν να κατανοήσουν εύκολα οι ιθαγενείς.

Συνεργαζόμενος στενά με τον Ντέιβις, ο Νοτ άρχισε κατόπιν να μεταφράζει το Ευαγγέλιο του Λουκά, το οποίο ολοκληρώθηκε το Σεπτέμβριο του 1814. Συνέταξε μια απόδοση κατανοητή στην ταϊτική, ενώ ο Ντέιβις έλεγξε τη μετάφραση αντιπαραβάλλοντάς την με τα πρωτότυπα κείμενα. Το 1817, ο Βασιλιάς Πομαρέ Β΄ ρώτησε αν μπορούσε να τυπώσει ο ίδιος προσωπικά την πρώτη σελίδα του Ευαγγελίου του Λουκά. Το έκανε αυτό σε ένα μικρό χειροκίνητο πιεστήριο το οποίο είχαν φέρει στο Μοορέα οι ιεραπόστολοι. Η ιστορία της μετάφρασης της Γραφής στην ταϊτική δεν θα ήταν πλήρης χωρίς να γίνει λόγος για έναν πιστό Ταϊτινό ονόματι Τουαχίνε, ο οποίος παρέμεινε με τους ιεραποστόλους όλα εκείνα τα χρόνια βοηθώντας τους να συλλαμβάνουν τις λεπτές αποχρώσεις της γλώσσας.

Ολοκληρώνεται η Μετάφραση

Το 1819, έπειτα από έξι χρόνια κοπιαστικής εργασίας, ολοκληρώθηκε η μετάφραση των Ευαγγελίων, των Πράξεων των Αποστόλων και του βιβλίου των Ψαλμών. Ένα πιεστήριο, το οποίο έφεραν μαζί τους κάποιοι νεοαφιχθέντες ιεραπόστολοι, διευκόλυνε την εκτύπωση και τη διανομή αυτών των Γραφικών βιβλίων.

Ακολούθησε μια περίοδος έντονης δραστηριότητας που περιλάμβανε μετάφραση, διόρθωση και αναθεώρηση. Αφού είχε μείνει στην Ταϊτή 28 χρόνια, ο Νοτ αρρώστησε το 1825, και η Ιεραποστολική Εταιρία του Λονδίνου τού επέτρεψε να ταξιδέψει πίσω στην Αγγλία. Ευτυχώς, μέχρι τότε είχε σχεδόν ολοκληρωθεί η μετάφραση των Ελληνικών Γραφών. Ο ίδιος συνέχισε να μεταφράζει την υπόλοιπη Γραφή στη διάρκεια του ταξιδιού του στην Αγγλία, καθώς και κατά την παραμονή του εκεί. Ο Νοτ επέστρεψε στην Ταϊτή το 1827. Οχτώ χρόνια αργότερα, το Δεκέμβριο του 1835, έβαλε την τελευταία τελεία στο έργο του. Έπειτα από 30 και πλέον χρόνια κοπιαστικής εργασίας, είχε μεταφραστεί ολόκληρη η Γραφή.

Το 1836 ο Νοτ επέστρεψε στην Αγγλία για να τυπώσει ολόκληρη την ταϊτική Γραφή στο Λονδίνο. Στις 8 Ιουνίου 1838, παρουσίασε ενθουσιασμένος στη Βασίλισσα Βικτωρία την πρώτη τυπωμένη έκδοση της Γραφής στην ταϊτική. Εύλογα, αυτή ήταν μια πολύ συγκινητική στιγμή για τον πρώην χτίστη, ο οποίος 40 χρόνια νωρίτερα επιβιβάστηκε στο πλοίο Νταφ και ασχολήθηκε σε βάθος με τον πολιτισμό της Ταϊτής προκειμένου να ολοκληρώσει αυτό το τεράστιο έργο ζωής.

Δύο μήνες αργότερα, ο Νοτ κατευθύνθηκε και πάλι στο Νότιο Ειρηνικό μεταφέροντας 27 ξύλινα κιβώτια με τα πρώτα 3.000 αντίτυπα ολόκληρης της Γραφής στην ταϊτική. Έπειτα από μια στάση στο Σίντνεϊ, αρρώστησε ξανά, αλλά αρνήθηκε να αποχωριστεί τα πολύτιμα κιβώτια. Αφού ανέρρωσε, έφτασε στην Ταϊτή το 1840, όπου οι κάτοικοι ουσιαστικά έκαναν επιδρομή στο φορτίο του για να προμηθευτούν αντίτυπα της ταϊτικής Γραφής. Ο Νοτ πέθανε στην Ταϊτή το Μάιο του 1844 σε ηλικία 70 ετών.

Εκτεταμένη Επίδραση

Ωστόσο, το έργο του Νοτ παρέμεινε ζωντανό. Η μετάφρασή του άσκησε εκτεταμένη επίδραση στις πολυνησιακές γλώσσες. Δίνοντας γραπτή μορφή στην ταϊτική, οι ιεραπόστολοι διαφύλαξαν αυτή τη γλώσσα. Ένας συγγραφέας δήλωσε: «Ο Νοτ καθιέρωσε την κλασική γραμματική της ταϊτικής. Για να μάθει κάποιος τη γνήσια ταϊτική θα πρέπει πάντοτε να ανατρέχει στην Αγία Γραφή». Το ακατάπαυστο έργο αυτών των μεταφραστών έσωσε χιλιάδες λέξεις από τη λήθη. Έναν αιώνα αργότερα, κάποιος συγγραφέας είπε: «Η καταπληκτική Αγία Γραφή του Νοτ στην ταϊτική είναι το αριστούργημα της ταϊτικής γλώσσας — όλοι συμφωνούν».

Αυτό το σπουδαίο έργο, όχι μόνο ωφέλησε τους Ταϊτινούς, αλλά έθεσε επίσης το θεμέλιο για άλλες μεταφράσεις στις γλώσσες του Νότιου Ειρηνικού. Λόγου χάρη, μεταφραστές στα Νησιά Κουκ και στη Σαμόα τη χρησιμοποίησαν ως πρότυπο. «Ουσιαστικά ακολούθησα το έργο του κ. Νοτ, του οποίου τη μετάφραση έχω εξετάσει προσεκτικά», είπε κάποιος μεταφραστής. Αναφέρθηκε ότι ένας άλλος μεταφραστής “είχε μπροστά του το εβραϊκό Ψαλτήριο, καθώς και τις αποδόσεις του στην αγγλική και στην ταϊτική” ενόσω “μετέφραζε κάποιον ψαλμό του Δαβίδ στη σαμόαν”.

Ακολουθώντας το παράδειγμα των μελών της Αφύπνισης στην Αγγλία, οι ιεραπόστολοι στην Ταϊτή προώθησαν με ζήλο την εκμάθηση ανάγνωσης και γραφής. Μάλιστα, επί έναν αιώνα και πλέον, η Γραφή ήταν το μόνο διαθέσιμο βιβλίο στον πληθυσμό της Ταϊτής. Ως εκ τούτου, αποτέλεσε ζωτικό συστατικό του ταϊτικού πολιτισμού.

Η πληθώρα των περιπτώσεων όπου εμφανίζεται το θεϊκό όνομα τόσο στις Εβραϊκές όσο και στις Ελληνικές Γραφές είναι ένα από τα πιο αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά της Μετάφρασης του Νοτ (Nott Version). Ως αποτέλεσμα, το όνομα του Ιεχωβά σήμερα είναι πασίγνωστο στην Ταϊτή και στα νησιά της. Εμφανίζεται μάλιστα και σε ορισμένους Προτεσταντικούς ναούς. Ωστόσο, το όνομα του Θεού ουσιαστικά συσχετίζεται τώρα με τους Μάρτυρες του Ιεχωβά και το γεμάτο ζήλο έργο κηρύγματος που επιτελούν, στο οποίο χρησιμοποιούν εκτενώς την ταϊτική Γραφή που μετέφρασε ο Νοτ και οι συνεργάτες του. Οι δε σθεναρές προσπάθειες τις οποίες κατέβαλαν μεταφραστές όπως ο Χένρι Νοτ μάς υπενθυμίζουν πόσο ευγνώμονες πρέπει να είμαστε που ο Λόγος του Θεού είναι ευρέως διαθέσιμος στην πλειονότητα των ανθρώπων σήμερα.

• Από τη ΣΚΟΠΙΑ 1 Ιουλίου 2013