Σκληρό το θέμα που έχουμε σήμερα στον ΘΡΑΨΑΝΙΩΤΗ. Τροφή για τη μνήμη που πρέπει να είναι και να παραμείνει ζωντανή. Τι καλύτερο για εικονογράφηση, από ρόδα ανθισμένα στο μπαλκόνι μου, ρόδα με ευωδιές…


Ναι, έτσι όμορφα κι απλά επειδή το κομμάτι που ακολουθεί είναι δύσκολο για ψυχές ευαίσθητες που νομίζουν ότι τα πράγματα ήταν πάντα έτσι απλά και όμορφα όπως είναι τώρα… Κάθε άλλο… Κάποτε, όχι πολύ μακριά η σκληρότητα περίσσευε…


Και μερικές ορχιδέες από το σπίτι του Κώστα και της Γεωργίας που επισκεφθήκαμε την Παρασκευή το βράδυ… Είπαμε, ας ομορφύνουμε τουλάχιστον την καρδιά μας. Και το κάναμε πράξη…

Για να θυμόμαστε, να μην ξεχνάμε… Επειδή η αλήθεια καμιά φορά δεν είναι ευρέως γνωστή επειδή εκείνοι που πήραν μέρος δεν θεώρησαν τους εαυτούς τους ήρωες, αλλά μάρτυρες. Το άρθρο αυτό μου το έστειλε με λιγκ ένας καλός αδελφός ,ο Ευκλείδης, με την επισήμανση: Εβραίους 11:35... άλλοι βασανίστηκαν επειδή δεν δέχονταν απελευθέρωση με κάποιο λύτρο.

«Οι μάρτυρες του Ιεχωβά, φυλακισμένοι πάνω από έξι χρόνια, αντιρρησίες συνείδησης, όπως ο Βασίλης Δεδότσης, κυκλοφορούσαν περισσότερο μέσα στο στρατόπεδο και μπορούσαν να βοηθούν τους έγκλειστους. Ο Δεδότσης θυμάται τα ουρλιαχτά για βοήθεια του Κάππου. Θυμάται κάθε 25η Μαρτίου και 28η Οκτωβρίου που ξυλοκοπούσαν τελετουργικά όλους τους μάρτυρες του Ιεχωβά. Τις ίδιες μέρες που αργότερα δικάστηκαν οι βασανιστές, ο ίδιος σε διπλανή αίθουσα δικαζόταν ξανά ως αρνητής στράτευσης».


Η Αντιφασιστική Πρωτοβουλία Διονύσου οργάνωσε συλλογικό περίπατο την Κυριακή 26 Απριλίου «αναζητώντας τα ίχνη της Αντίστασης» στη δικτατορία, με συμμετοχή του ΣΦΕΑ και του Οργανισμού Νεολαίας, Άθλησης και Πολιτισμού «ΘΕΣΠΙΣ» του δήμου Διονύσου. Κρατούμενοι της χούντας, Ρηγάδες, μέλη του ΠΑΜ Νέων, της ΚΝΕ και του ΚΚΕ, της Δημοκρατικής Άμυνας, αλλά και μάρτυρες του Ιεχωβά, αγωνιστές του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, νεότεροι πολίτες από τον Διόνυσο και ολόκληρη την Αττική επισκέφθηκαν τόπους κράτησης, βασανιστηρίων και εξόντωσης. Η συμμετοχή απρόσμενα μεγάλη για τους οργανωτές και το λεωφορείο του δήμου δεν μας χώρεσε όλους.

Οι φυλακές Αβέρωφ ήταν στο κέντρο της Αθήνας. Πριν ακόμα από το 1967, όταν πηγαίναμε το πρωί σχολείο και επιστρέφοντας, διασχίζαμε τη λεωφόρο Αλεξάνδρας, ξέραμε ότι μέσα ήταν φυλακισμένοι άνδρες και γυναίκες, πολιτικοί κρατούμενοι. Το ΕΑΤ-ΕΣΑ ήταν κοντά στην αμερικανική πρεσβεία, δεν φαινόταν από το δρόμο, η Ασφάλεια πίσω από το Πολυτεχνείο στη Μπουμπουλίνας, ξέραμε.

Στο στρατόπεδο, όμως, Διονύσου, στο δάσος μακριά, στο δρόμο για Νέα Μάκρη, λίγοι γνώριζαν ότι βασάνιζαν κρατουμένους. Το δάσος ήταν σκοτεινό και κρύο και ήθελες να το περάσεις γρήγορα.

Οι στρατιωτικές φυλακές Μπογιατίου ήταν δίπλα στην εθνική οδό. Πολλοί οι ταξιδιώτες που περνούσαν. Μετά το 1968 ξέραμε ότι εκεί είχαν φυλακισμένο τον Αλέκο Παναγούλη, χτισμένο στο κελί του. Χρόνια μετά, βλέποντας ακόμα τις σκοπιές, μνημονεύαμε το φόβο και τον αγώνα εκείνων που είχαν ξεπεράσει τον φόβο.

Αφυπνίζοντας αντιφασιστικές μνήμες

Ο περίπατος δεν είχε επετειακό χαρακτήρα, αλλά με αφορμή την επέτειο της 21ης Απριλίου είχε στόχο να αφυπνίσει αντιφασιστικές μνήμες. Η Αντιφασιστική Πρωτοβουλία θα τοποθετήσει, εξάλλου, και κάποιες πλάκες με πληροφορίες, για να σηματοδοτούν τους χώρους και να κρατούν τη μνήμη ζωντανή, καθώς τα περισσότερα στοιχεία έχουν σβήσει.

Ο Τάσος Σακελλαρόπουλος, από τα ΑΣΚΙ, με λίγα λόγια έθετε το ιστορικό πλαίσιο και οι αφηγήσεις των βασανισμένων από τη δικτατορία ξεδιπλώνονταν, αποκαλύπτοντας το συγκροτημένο μηχανισμό καταστολής και βασανιστηρίων των συνταγματαρχών. Τα οργανωμένα και «προσεκτικά» βασανιστήρια στην Ασφάλεια, τα ανεξέλεγκτα και εκτός ελέγχου βασανιστήρια στα στρατόπεδα, η επιλογή κάθε φορά κρατουμένου προς βασανισμό, η καλλιέργεια φόβου και αβεβαιότητας. Ταυτόχρονα προέβαλε ανάγλυφα η συντροφικότητα και η πίστη στη δημοκρατία, που κράτησαν τους αγωνιστές και τις αγωνίστριες όρθιους. Η συγκίνηση ήταν μεγάλη. Οι αντιστασιακοί μιλούσαν και για συντρόφους απόντες και παρόντες, κάποιοι αφηγούνταν πρώτη φορά στιγμές βασανισμών.

Το στρατόπεδο του 505 τάγματος Πεζοναυτών και της 2η Μοίρας Αλεξιπτωτιστών στον Διόνυσο γκρεμίστηκε τη δεκαετία του 1980. Ο χώρος πέρασε στην Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου και άρχιζαν να χτίζονται συγκροτήματα κατοικιών, μισοτελειωμένα ακόμα, αίθουσες πολλαπλών χρήσεων για σχολεία, γήπεδο ποδοσφαίρου. Σώζεται μόνο ένα μικρό κτίσμα, μάλλον το ΚΨΜ του στρατοπέδου. Στον Διόνυσο κρατούνταν σχεδόν αποκλειστικά άνδρες πολίτες από το 1967 ακόμη, και η Μαρία Καλλέργη, η μόνη γυναίκα.

Οδυνηρές διηγήσεις

Εκεί φυλακίστηκαν οι πρώτοι αντιστασιακοί, που είχαν άμεσα ξεκινήσει τον αγώνα εναντίον της χούντας μέσα από τις δομές των αριστερών, κομουνιστικών κυρίως, οργανώσεων. Τα βασανιστήρια ήταν οργανωμένα από τον διοικητή των Πεζοναυτών ταγματάρχη Ιωάννη Μανουσακάκη με συνδρομή εσατζήδων. Εικονικές εκτελέσεις, ηλεκτροσόκ, ξύλο ανεξέλεγκτο, το μαρτύριο της σταγόνας, χτυπήματα στις λαμαρίνες της στέγης για να μένουν άγρυπνοι, όπως διηγήθηκαν ο Νίκος Κιάος και ο Παύλος Κλαυδιανός. Θαμμένος ζωντανός ο Άγγελος Πνευματικός, ταγματάρχης τότε και αργότερα βουλευτής της ΝΔ, έδινε κουράγιο στους άλλους. Σκληρά βασανισμένος ο Χρήστος Ρεκλείτης, ο οποίος πέθανε πρόσφατα, όπως και ο Γιάννης Πετρόπουλος, που επίσης λείπει. Στιγμές ανάσας από αξιωματικούς που κρατούσαν αντι-χουντική στάση, προσπαθούσαν κάπως να προστατεύσουν τους κρατούμενους, κι αργότερα κατέθεσαν ως μάρτυρες εναντίον των βασανιστών.

Το ξενοδοχείο «Πευκάκια» στη Δροσιά σήμερα έχει αλλάξει όνομα και έχει ανακαινισθεί. Απέναντι έχει ανοίξει ένα μεγάλο εστιατόριο. Εκεί κρατήθηκαν, χωρίς δικαίωμα προαυλισμού, 22 κρατούμενοι, ένα χρόνο σχεδόν, Ιούλιο 1969 – Απρίλιο 1970, ανώτατοι και ανώτεροι αξιωματικοί, βουλευτές, δικαστικοί, πρώην αξιωματικοί. Αντικομουνιστές με μεγάλη δράση στον Εμφύλιο κυρίως, αλλά και αριστεροί. Τους βασάνισαν, τους τρομοκρατούσαν, χωρίς να τολμήσουν να τους δικάσουν και ύστερα τους εξόρισαν. Η κράτησή τους έγινε αναμφισβήτητα σε καλύτερες συνθήκες από τα στρατόπεδα. Ωστόσο, έπληξε τη χούντα από τα μέσα και ακύρωσε την εικόνα του Στρατού ως προστάτη του αστικού καθεστώτος.

Φιλόξενη υποδοχή

Με ειδική άδεια άνοιξε το στρατόπεδο του Αγίου Στεφάνου και ο διοικητής δέχθηκε φιλόξενα το συλλογικό περίπατο. Το ΚΨΜ είχε ετοιμάσει αναψυκτικά, μεζέδες και ωραίο χαλβά. Οι στρατιωτικές φυλακές Μπογιατίου γκρεμίστηκαν τελείως στη δεκαετία του 1980. Κρατούμενοι υπήρχαν εκεί από το 1962, και πριν τη χούντα, άνοιξη του 1967 του ΑΣΠΙΔΑ. Στην επταετία διοικητές ήταν ο Ν. Ζαχαράκης και το μεγαλύτερο διάστημα ο βασανιστής Π. Γκόρος.


Δυο αδέλφια δίπλα – δίπλα

Το Μπογιάτι ήταν τόπος εξόντωσης και αδιανόητων βασανισμών εξευτελισμού και πόνου. Εκεί μεταφέρονταν κυρίως όσοι είχαν πρώτα κρατηθεί στην Ασφάλεια. Ήταν το φόβητρο για όσους δεν έσπαγαν στις πρώτες ανακρίσεις, όπως τόνισε η Νάντια Βαλαβάνη. Ο Ιπποκράτης Σαβούρας, ο Κώστας Κάππος που ακόμα και σήμερα δεν ήταν γνωστά όλα όσα υπέστη εκεί, βασανισμούς που δύσκολα καταγράφονται, μέθοδοι που είχαν τελειοποιηθεί τον Μεσαίωνα.

Σε κελί δυόμιση μέτρων έχτισαν τον Αλέκο Παναγούλη. Εκείνος, όπως κατέθεσε στη δίκη των βασανιστών, είχε κάνει το κελί «ένα κομμάτι Ελλάδα», έγραφε «κάτω η χούντα» στους τοίχους, έκανε εικοσιπέντε φορές απεργία πείνας.

Ο Στάθης Παναγούλης δεν μπόρεσε να μας ξεναγήσει. Ήταν κρατούμενος ενάμιση χρόνο, έως τον Μάρτη 1974, χτισμένος σε κελί δίπλα από τον αδερφό του τον Αλέκο, χωρίς να βγει ούτε μια μέρα έξω. Στο Μπογιάτι οι κρατούμενοι έζησαν τη σκλήρυνση του καθεστώτος με τη δικτατορία του Ιωαννίδη.


Και ένας «πολυεπίπεδος» μάρτυρας

Οι μάρτυρες του Ιεχωβά, φυλακισμένοι πάνω από έξι χρόνια, αντιρρησίες συνείδησης, όπως ο Βασίλης Δεδότσης, κυκλοφορούσαν περισσότερο μέσα στο στρατόπεδο και μπορούσαν να βοηθούν τους έγκλειστους. Ο Δεδότσηςθυμάται τα ουρλιαχτά για βοήθεια του Κάππου. Θυμάται κάθε 25η Μαρτίου και 28η Οκτωβρίου που ξυλοκοπούσαν τελετουργικά όλους τους μάρτυρες του Ιεχωβά. Τις ίδιες μέρες που αργότερα δικάστηκαν οι βασανιστές, ο ίδιος σε διπλανή αίθουσα δικαζόταν ξανά ως αρνητής στράτευσης.

Στο Μπογιάτι κρατήθηκαν τελευταίοι «τα αγόρια», μέλη του ΚΚΕ, της ΚΝΕ και της αντι-ΕΦΕΕ που είχαν συλληφθεί Φεβρουάριο 1974 και από εκεί ξεκίνησε η τελευταία περίοδος λειτουργίας της Γυάρου, όπου τους μετέφεραν. Όρθιοι στον ήλιο ο Θόδωρος Τζιαντζής, ο Ν. Κιάος, ο Θανάσης Αποστολάς αφηγήθηκαν τις ημέρες της αντίστασης και των βασανιστηρίων. Μέλος της Δημοκρατικής Άμυνας μίλησε για τις μεταφορές εξόριστων στη Γυάρο τις πρώτες μέρες του 1967, όταν υπηρετούσε στο Ναυτικό, και μετά για τις συλλήψεις - στο πολεμικό Έλλη - και την κράτηση των μελών της Άμυνας.

Οι βασανιστές του Στρατού δικάστηκαν και καταδικάστηκαν. Όπως είπε η Νάντια Βαλαβάνη, έστω και με δυόμιση μόνο χρόνια κράτησης στον Γκόρο, η δικαιοσύνη αποδόθηκε. Αντίθετα οι βασανιστές της Ασφάλειας έμειναν ουσιαστικά ατιμώρητοι. Ο Γκόρος σκοτώθηκε αργότερα, όταν μεθυσμένος, μετά από γιορτή χουντικών πίσω από το στρατόπεδο, προσπάθησε να διασχίσει την εθνική οδό.

Θυσιάζονται ζωές ξανά

Σήμερα οι εξουσίες σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο θυσιάζουν ζωές ξανά, σήμερα οι ναζί στη χώρα μας δικάζονται και προσπαθούν να ανασυνταχτούν, όπως τονίζουν μέλη της Αντιφασιστικής Πρωτοβουλίας. Σήμερα γίνονται προσπάθειες εξωραϊσμού της χούντας σε πολλά επίπεδα. Δράσεις στους δρόμους και περίπατοι όπως της περασμένης Κυριακής, οδυνηροί αλλά τόσο ουσιαστικοί, συμβάλλουν καθοριστικά στην αφύπνιση σε τοπικό επίπεδο, αναγκαία και συχνά επείγουσα. Κυρίως όμως σηματοδοτούν τη συλλογική αντίσταση για να ανατραπεί το καθεστώς έκτακτης, και τελικά διαρκούς, ανάγκης και να νικηθεί ο φασισμός.

• Της Μαρίας Σπηλιωτοπούλου, από την εβδομαδιαία εφημερίδα ΠΡΙΝ