H Αμβροσιανή Βιβλιοθήκη στο Μιλάνο. Εδώ ο Λουντοβίκο Αντόνιο Μουρατόρι (1672-1750), ένας διακεκριμένος Ιταλός ιστορικός, ανακάλυψε το Μορατόρειο απόσπασμα…


Πάρτε μια γεύση και από το εσωτερικό της Αμβροσιανής βιβλιοθήκης. Ο χώρος ακόμα και σήμερα σου προκαλεί δέος… Τυχεροί οι άνθρωποι της γνώσης που την έχουν επισκεφθεί…

«Κάθε γραμμή φαίνεται ότι είναι ειδικά γραμμένη για να κινήσει την περιέργεια εκείνων που ενδιαφέρονται για την ιστορία της πρώτης Χριστιανοσύνης». Με αυτά τα λόγια περιγράφτηκε ένα αρχαίο έγγραφο. Μπορείτε να φανταστείτε ποιο είναι αυτό;

Ίσως το έχετε ακουστά, ίσως και όχι — είναι το Μουρατόρειο Απόσπασμα. Όπως και αν έχουν τα πράγματα, ίσως αναρωτιέστε: “Γιατί είναι τόσο ξεχωριστό το Μουρατόρειο Απόσπασμα;” Είναι ο αρχαιότερος σωζόμενος κανόνας, δηλαδή έγκυρος κατάλογος, των βιβλίων των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών.

Ίσως θεωρείτε δεδομένο το γεγονός ότι ορισμένα βιβλία ανήκουν στη Γραφή. Εντούτοις, θα σας εξέπληττε άραγε αν μαθαίνατε ότι κάποτε μερικοί αμφέβαλλαν σχετικά με το ποια συγκεκριμένα βιβλία έπρεπε να περιληφθούν; Το Μουρατόρειο Απόσπασμα, ή αλλιώς κανόνας, περιέχει έναν κατάλογο συγγραμμάτων που θεωρούνταν θεόπνευστα. Καταλαβαίνετε ασφαλώς ότι το ακριβές περιεχόμενο της Γραφής έχει τεράστια σπουδαιότητα. Τι αποκάλυψε, λοιπόν, αυτό το έγγραφο σχετικά με τα βιβλία που απαρτίζουν τώρα τις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές; Εξετάστε πρώτα κάποια στοιχεία από το ιστορικό αυτού του εγγράφου.

Η Ανακάλυψή Του

Το Μουρατόρειο Απόσπασμα αποτελεί τμήμα ενός χειρόγραφου κώδικα με 76 φύλλα περγαμηνής, που το καθένα έχει διαστάσεις 27 επί 17 εκατοστά. Ο Λουντοβίκο Αντόνιο Μουρατόρι (1672-1750), ένας διακεκριμένος Ιταλός ιστορικός, το ανακάλυψε στην Αμβροσιανή Βιβλιοθήκη στο Μιλάνο. Ο Μουρατόρι δημοσίευσε το εύρημά του το 1740, εξού και το όνομά του—Μουρατόρειο Απόσπασμα. Φαίνεται ότι ο κώδικας συντάχθηκε τον όγδοο αιώνα στο παλιό μοναστήρι του Μπόμπιο, κοντά στην Πιατσέντσα, στη βόρεια Ιταλία. Μεταφέρθηκε στην Αμβροσιανή Βιβλιοθήκη στις αρχές του 17ου αιώνα.

Το Μουρατόρειο Απόσπασμα αποτελείται από 85 γραμμές κειμένου που βρίσκονται στα φύλλα 10 και 11 του κώδικα. Το κείμενο είναι γραμμένο στη λατινική, προφανώς από κάποιον αντιγραφέα ο οποίος δεν ήταν και πολύ προσεκτικός. Ωστόσο, κάποια από τα λάθη του έχουν εντοπιστεί κατόπιν σύγκρισης του αποσπάσματος με το αντίστοιχο κείμενο από τέσσερα χειρόγραφα του 11ου και του 12ου αιώνα.

Πότε Γράφτηκε;

Ίσως αναρωτιέστε, όμως, πότε γράφτηκαν αρχικά οι πληροφορίες που περιέχονται στο Μουρατόρειο Απόσπασμα. Φαίνεται ότι το πρωτότυπο συντάχθηκε στην ελληνική πολλούς αιώνες πριν από το κείμενο του Αποσπάσματος, το οποίο αποτελεί λατινική μετάφραση του ελληνικού κειμένου. Ένα στοιχείο που βοηθάει στη χρονολόγηση του πρωτοτύπου είναι το εξής: Το Απόσπασμα αναφέρει ένα μη Βιβλικό σύγγραμμα με τίτλο Ποιμήν και δηλώνει ότι το έγραψε κάποιος ονόματι Ερμάς «πολύ πρόσφατα, στο δικό μας καιρό, στην πόλη της Ρώμης». Οι λόγιοι χρονολογούν την ολοκλήρωση της συγγραφής του βιβλίου Ποιμήν από τον Ερμά μεταξύ του 140 και του 155 Κ.Χ. Επομένως, μπορείτε να διακρίνετε γιατί το πρωτότυπο ελληνικό κείμενο από το οποίο μεταφράστηκε το λατινικό Μουρατόρειο Απόσπασμα τοποθετείται χρονικά μεταξύ του 170 και του 200 Κ.Χ.

Οι άμεσες και έμμεσες αναφορές στη Ρώμη δείχνουν ότι το κείμενο θα μπορούσε να έχει συνταχθεί σε εκείνη την πόλη. Αλλά η ταυτότητα του συγγραφέα είναι αμφιλεγόμενη. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι συγγραφέας είναι ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, ο Μελίτων ο Σάρδεων και ο Πολυκράτης ο Εφέσου. Οι περισσότεροι λόγιοι, όμως, υποδεικνύουν τον Ιππόλυτο, έναν πολυγραφότατο συγγραφέα ο οποίος έγραψε στην ελληνική και έζησε στη Ρώμη την περίοδο κατά την οποία συντάχθηκαν πιθανώς τα περιεχόμενα του Μουρατόρειου Αποσπάσματος. Αν και αυτό ίσως να μη σας ενδιαφέρει ιδιαίτερα, πιθανότατα θέλετε να μάθετε περισσότερα σχετικά με τα περιεχόμενα του κειμένου που το καθιστούν τόσο πολύτιμο.

Οι Πληροφορίες που Περιέχει

Το κείμενο δεν είναι απλώς ένας κατάλογος των βιβλίων των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών. Κάνει επίσης σχόλια γύρω από τα βιβλία και τους αντίστοιχους συγγραφείς τους. Αν διαβάζατε το κείμενο, θα βλέπατε ότι λείπουν οι πρώτες γραμμές του χειρογράφου, και επίσης φαίνεται ότι τελειώνει απότομα. Το έγγραφο αρχίζει αναφέροντας το Ευαγγέλιο του Λουκά και δηλώνει ότι ο συγγραφέας αυτού του Γραφικού βιβλίου ήταν γιατρός. (Κολοσσαείς 4:14) Αναφέρει επίσης ότι το Ευαγγέλιο του Λουκά είναι το τρίτο, και έτσι καταλαβαίνετε ότι το αρχικό τμήμα που λείπει έκανε πιθανώς μνεία στα Ευαγγέλια του Ματθαίου και του Μάρκου. Αν βγάλατε αυτό το συμπέρασμα, μπορείτε να το επαληθεύσετε μέσω του Μουρατόρειου Αποσπάσματος, το οποίο αναφέρει ότι το τέταρτο Ευαγγέλιο είναι αυτό του Ιωάννη.

Το Απόσπασμα επιβεβαιώνει ότι ο Λουκάς έγραψε το βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων για τον “εξοχότατο Θεόφιλο”. (Λουκάς 1:3· Πράξεις 1:1) Στη συνέχεια απαριθμεί τις επιστολές του αποστόλου Παύλου προς τους Κορινθίους (δύο), προς τους Εφεσίους, προς τους Φιλιππησίους, προς τους Κολοσσαείς, προς τους Γαλάτες, προς τους Θεσσαλονικείς (δύο), προς τους Ρωμαίους, προς τον Φιλήμονα, προς τον Τίτο και προς τον Τιμόθεο (δύο). Η επιστολή του Ιούδα και δύο επιστολές του Ιωάννη αναφέρονται επίσης ως θεόπνευστα βιβλία. Η πρώτη επιστολή του αποστόλου Ιωάννη είχε ήδη αναφερθεί έμμεσα μαζί με το Ευαγγέλιό του. Ο κατάλογος των βιβλίων που θεωρούνται θεόπνευστα ολοκληρώνεται με την Αποκάλυψη.

Είναι αξιοσημείωτο ότι το Απόσπασμα αναφέρει μια Αποκάλυψη του Πέτρου αλλά δηλώνει ότι κάποιοι πίστευαν πως δεν έπρεπε να τη διαβάζουν οι Χριστιανοί. Ο συγγραφέας προειδοποιεί ότι κυκλοφορούσαν ήδη πλαστά συγγράμματα στις μέρες του. Το Μουρατόρειο Απόσπασμα εξηγεί ότι αυτά δεν πρέπει να γίνονται αποδεκτά, «διότι δεν είναι σωστό να αναμειγνύουμε τη χολή με το μέλι». Το έγγραφο αναφέρει επίσης και άλλα κείμενα τα οποία δεν έπρεπε να συγκαταλέγονται στα άγια συγγράμματα. Αυτό συνέβη είτε επειδή γράφτηκαν μετά την αποστολική περίοδο, όπως ο Ποιμήν του Ερμά, είτε επειδή γράφτηκαν για να υποστηρίξουν αιρέσεις.

Από τα παραπάνω ίσως προσέξατε ότι η επιστολή προς τους Εβραίους, οι δύο επιστολές του Πέτρου και εκείνη του Ιακώβου δεν αναφέρονται σε αυτόν τον κατάλογο των αυθεντικών Γραφικών βιβλίων. Ωστόσο, λαβαίνοντας υπόψη την ποιότητα της εργασίας του γραμματέα που αντέγραψε το χειρόγραφο, ο Δρ Τζέφρι Μαρκ Χάνεμαν παρατήρησε πως είναι «λογικό να υποθέσουμε ότι το Απόσπασμα μπορεί να περιείχε και άλλες αναφορές που τώρα έχουν χαθεί, καθώς και ότι η επιστολή του Ιακώβου και η επιστολή προς τους Εβραίους (και η Πρώτη Πέτρου) ίσως συμπεριλαμβάνονταν σε αυτές».— Το Μουρατόρειο Απόσπασμα και η Εξέλιξη του Κανόνα (The Muratorian Fragment and the Development of the Canon).

Το Μουρατόρειο Απόσπασμα επιβεβαιώνει έτσι ότι η πλειονότητα των βιβλίων που βρίσκονται τώρα στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές θεωρούνταν ήδη κανονικά το δεύτερο αιώνα Κ.Χ. Φυσικά, η κανονικότητα των Γραφικών βιβλίων —δηλαδή, το δικαίωμά τους να περιληφθούν στη θεϊκή βιβλιοθήκη— δεν εξαρτάται από το αν αναφέρονται σε έναν συγκεκριμένο αρχαίο κατάλογο. Αυτό που πιστοποιεί ότι τα βιβλία της Γραφής αποτελούν προϊόν του αγίου πνεύματος είναι το περιεχόμενό τους. Όλα αποδεικνύουν ότι εκείνος που ενέπνευσε τη συγγραφή τους είναι ο Ιεχωβά Θεός, βρίσκονται δε σε απόλυτη αρμονία μεταξύ τους. Η αρμονία και η ομοιομορφία των 66 κανονικών βιβλίων της Γραφής πιστοποιεί την ενότητα και την πληρότητά τους. Συνεπώς, χρειάζεται να τα δέχεστε για αυτό που όντως είναι, ο Λόγος του Ιεχωβά ο οποίος περιέχει τη θεόπνευστη αλήθεια και έχει διατηρηθεί μέχρι σήμερα.  —1 Θεσσαλονικείς 2:13· 2 Τιμόθεο 3:16, 17.

• Αναδημοσίευση από τη ΣΚΟΠΙΑ 15 Φεβρουαρίου 2006