Η έκδοση μιας εφημερίδας είναι ένας κύκλος. Μόλις ολοκληρωθεί ένα τεύχος και αφού περάσει λίγος καιρός και το χαρούν οι ανθρωποι του, αρχίζουμε να ετοιμάζουμε το επόμενο. Έτσι λοιπόν την Παρασκευή 27 Δεκεμβρίου 2024 κατέβηκα στον Πειραιά για να παραλάβω το υλικό για το νέο τεύχος 176. Και οπερότι ήταν μια περίοδος γιορτών με πολλές ενδιάμεσες αργίες, όλα πήγαν καλά και σήμερα το μεσιμέρι, ώρα 13:00 θα είμαστε εκεί για να την "κλείσουμε" δίνοντας τις τελευταίες πινελιές ώστε να φύγει για το πιεστήριο,,,Η Κομπλούτιος Πολύγλωττος — Ένα Ιστορικό Εργαλείο Μετάφρασης της Αγίας Γραφής
Το 1455 περίπου, υπήρξε μια επανάσταση στην έκδοση Αγίων Γραφών. Ο Ιωάννης Γουτεμβέργιος χρησιμοποίησε ένα πιεστήριο για να παραγάγει την πρώτη Αγία Γραφή που τυπώθηκε ποτέ με κινητά τυπογραφικά στοιχεία. Τελικά, τα δεσμά που είχαν κρατήσει τη Γραφή δεμένη με τα λιγοστά χειρόγραφα κείμενα έσπασαν. Επιτέλους, οι Γραφές θα μπορούσαν να παραχθούν σε μεγάλες ποσότητες και με μικρό σχετικά κόστος. Προτού περάσει πολύς καιρός, η Γραφή θα γινόταν το πιο ευρέως διαδεδομένο βιβλίο στον κόσμο.Η Βίβλος του Γουτεμβέργιου ήταν στη λατινική. Αλλά οι Ευρωπαίοι λόγιοι συνειδητοποίησαν σύντομα ότι χρειάζονταν ένα αξιόπιστο κείμενο της Γραφής στις πρωτότυπες γλώσσες της—την εβραϊκή και την ελληνική. Η Καθολική Εκκλησία θεωρούσε τη λατινική Βουλγάτα ως τη μόνη αποδεκτή μετάφραση της Γραφής, αν και υπήρχαν δύο μεγάλα μειονεκτήματα. Το 16ο αιώνα, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν καταλάβαιναν τη λατινική. Επιπλέον, σε μια περίοδο χιλίων ετών, στο κείμενο της Βουλγάτας είχαν συσσωρευτεί πολλά λάθη αντιγραφέων.
Τόσο οι μεταφραστές όσο και οι λόγιοι χρειάζονταν μια Αγία Γραφή στις πρωτότυπες γλώσσες της, όπως και μια βελτιωμένη λατινική μετάφραση. Το 1502, ο καρδινάλιος Χιμένεθ δε Θισνέρος, πολιτικός και πνευματικός σύμβουλος της Ισαβέλλας Α΄ της Ισπανίας, αποφάσισε να ικανοποιήσει τις ανάγκες τους με μία μόνο έκδοση. Αυτό το ιστορικό εργαλείο μετάφρασης έγινε γνωστό ως η Κομπλούτιος Πολύγλωττος. Ο Θισνέρος είχε ως στόχο να παραγάγει μία πολύγλωσση Αγία Γραφή, η οποία θα περιείχε το καλύτερο κείμενο στην εβραϊκή, στην ελληνική και στη λατινική μαζί με μερικά τμήματα στην αραμαϊκή. Η τυπογραφία βρισκόταν ακόμα στα πρώτα της βήματα, επομένως αυτό το επίτευγμα θα αποτελούσε επίσης ορόσημο στην τέχνη της τυπογραφίας.
Ο Θισνέρος άρχισε το φοβερά δύσκολο εγχείρημά του αγοράζοντας αρχαία εβραϊκά χειρόγραφα, από τα οποία υπήρχαν πολλά στην Ισπανία. Συνέλεξε επίσης διάφορα ελληνικά και λατινικά χειρόγραφα. Αυτά θα παρείχαν τη βάση για το κείμενο της Πολυγλώττου. Ο Θισνέρος εμπιστεύτηκε την καθαυτό σύνταξη σε μια ομάδα λογίων τους οποίους οργάνωσε στο νεοσύστατο Πανεπιστήμιο της Αλκαλά δε Ενάρες στην Ισπανία. Ανάμεσα στους λογίους από τους οποίους ζήτησε να συνεργαστούν στην προσπάθεια ήταν και ο Έρασμος από το Ρότερνταμ, αλλά αυτός ο διάσημος γλωσσολόγος απέρριψε την πρόσκληση.
Οι λόγιοι χρειάστηκαν δέκα χρόνια για να συντάξουν εκείνο το μνημειώδες έργο, και κατόπιν αυτή καθαυτή η εκτύπωση διήρκεσε άλλα τέσσερα χρόνια. Οι τεχνικές δυσκολίες αφθονούσαν, εφόσον οι Ισπανοί τυπογράφοι δεν διέθεταν εβραϊκές, ελληνικές ή αραμαϊκές γραμματοσειρές. Γι’ αυτό, ο Θισνέρος εξασφάλισε τις υπηρεσίες ενός αρχιτυπογράφου, του Αρνάλντο Γκιγιέρμο Μπροκάριο, για να ετοιμάσει τις γραμματοσειρές σε αυτές τις γλώσσες. Τελικά, οι τυπογράφοι άρχισαν την παραγωγή το 1514. Οι έξι τόμοι συμπληρώθηκαν στις 10 Ιουλίου 1517, τέσσερις μόλις μήνες πριν από το θάνατο του καρδινάλιου. Τυπώθηκαν εξακόσια περίπου αντίτυπα αυτού του ολοκληρωμένου έργου, παραδόξως την ίδια εποχή που άκμαζε η ισπανική Ιερά Εξέταση.
Η Σύνθεση του Έργου
Κάθε σελίδα της Πολυγλώττου παρείχε πλούτο πληροφοριών. Στους τέσσερις τόμους που αντιστοιχούσαν στις Εβραϊκές Γραφές, το κείμενο της Βουλγάτας εμφανιζόταν στο κέντρο κάθε σελίδας, το εβραϊκό κείμενο σχημάτιζε την εξωτερική στήλη και το ελληνικό κείμενο μαζί με μια διάστιχη μετάφραση στη λατινική, την εσωτερική στήλη. Στα περιθώρια, εμφανίζονταν οι ρίζες πολλών εβραϊκών όρων. Και στο κάτω μέρος κάθε σελίδας που αντιστοιχούσε στην Πεντάτευχο, οι συντάκτες συμπεριέλαβαν το Ταργκούμ του Ογκέλου (αραμαϊκή παράφραση των πρώτων πέντε βιβλίων της Γραφής) μαζί με μια λατινική μετάφραση.
Ο πέμπτος τόμος της Πολυγλώττου περιείχε τις Ελληνικές Γραφές σε δύο στήλες. Η μία παρουσίαζε το ελληνικό κείμενο και η άλλη το αντίστοιχο λατινικό κείμενο της Βουλγάτας. Ο παραλληλισμός ανάμεσα στα κείμενα των δύο γλωσσών γινόταν μέσω κάποιων μικρών γραμμάτων που κατηύθυναν τον αναγνώστη στην αντίστοιχη λέξη της κάθε στήλης. Το ελληνικό κείμενο της Πολυγλώττου ήταν η πρώτη ολοκληρωμένη συλλογή των Ελληνικών Γραφών ή της «Καινής Διαθήκης» που τυπώθηκε ποτέ, την οποία ακολούθησε λίγο αργότερα η έκδοση του Έρασμου.
Οι λόγιοι φρόντισαν τόσο πολύ τη διόρθωση του κειμένου του πέμπτου τόμου ώστε εμφανίστηκαν μόνο 50 τυπογραφικά λάθη. Λόγω της επισταμένης φροντίδας αυτών των λογίων, οι σύγχρονοι κριτικοί το έχουν χαρακτηρίσει ανώτερο από το περίφημο ελληνικό κείμενο του Έρασμου. Οι καλαίσθητοι ελληνικοί χαρακτήρες ταίριαζαν με την όμορφη απλότητα των παλαιότερων μεγαλογράμματων χειρογράφων. Στο βιβλίο του Η Εκτύπωση Ελληνικών το Δέκατο Πέμπτο Αιώνα (The Printing of Greek in the Fifteenth Century), ο Ρ. Πρόκτορ δηλώνει: «Η Ισπανία κατέχει την τιμή να έχει κατασκευάσει, με την πρώτη της απόπειρα, την αδιαμφισβήτητα καλύτερη ελληνική γραμματοσειρά που κατασκευάστηκε ποτέ».
Ο έκτος τόμος της Πολυγλώττου περιείχε διάφορα βοηθήματα για μελέτη της Γραφής: ένα εβραϊκό και αραμαϊκό λεξικό, ερμηνεία των ελληνικών, εβραϊκών και αραμαϊκών ονομάτων, μια εβραϊκή γραμματική και ένα λατινικό ευρετήριο για το λεξικό. Δεν μας εκπλήσσει το ότι η Κομπλούτιος Πολύγλωττος χαιρετίστηκε ως «μνημείο της τυπογραφικής τέχνης και της Βιβλικής επιστήμης».
Πρόθεση του Θισνέρος με αυτό το έργο ήταν “να αναζωογονήσει το ενδιαφέρον για τη μελέτη των γραφών που είχε ατονήσει”, αν και δεν επιθυμούσε να κάνει διαθέσιμη τη Γραφή στο ευρύ κοινό. Είχε την άποψη ότι «ο Λόγος του Θεού πρέπει να είναι καλυμμένος με βαθύ μυστήριο, απρόσιτος στον κοινό άνθρωπο». Πίστευε επίσης ότι «οι Γραφές πρέπει να περιορίζονται στις τρεις αρχαίες γλώσσες τις οποίες ο Θεός επέτρεψε να υπάρχουν στην επιγραφή που γράφτηκε πάνω από το κεφάλι του σταυρωμένου Γιου του». Γι’ αυτόν το λόγο, η Κομπλούτιος Πολύγλωττος δεν περιλάμβανε μετάφραση στην ισπανική.
Βουλγάτα Εναντίον Πρωτότυπων Γλωσσών
Η ίδια η φύση της Πολυγλώττου δημιούργησε ορισμένες διαφωνίες ανάμεσα στους λογίους που περιλήφθηκαν στην παραγωγή της. Ο διάσημος Ισπανός λόγιος Αντόνιο δε Νεμπρίχα διορίστηκε υπεύθυνος να αναθεωρήσει το κείμενο της Βουλγάτας που θα εμφανιζόταν στην Πολύγλωσση Βίβλο. Αν και η Καθολική Εκκλησία θεωρούσε τη Βουλγάτα του Ιερώνυμου ως τη μόνη έγκυρη απόδοση, ο Νεμπρίχα διέκρινε ότι ήταν αναγκαίο να συγκρίνει τη Βουλγάτα με τα πρωτότυπα εβραϊκά, αραμαϊκά και ελληνικά κείμενα. Ήθελε να διορθώσει τα προφανή λάθη που είχαν διεισδύσει στα υπάρχοντα αντίτυπα της Βουλγάτας.
Για να τακτοποιήσει οποιεσδήποτε αντιφάσεις μεταξύ της Βουλγάτας και των πρωτότυπων γλωσσών, ο Νεμπρίχα πρότρεψε τον Θισνέρος: «Άναψε για άλλη μια φορά τους δύο σβησμένους πυρσούς της θρησκείας μας, την εβραϊκή και την ελληνική γλώσσα. Αντάμειψε όσους αφοσιώνονται σε αυτό το έργο». Έκανε επίσης την παρακάτω εισήγηση: «Κάθε φορά που εμφανίζεται κάποια διαφοροποίηση στα λατινικά χειρόγραφα της Καινής Διαθήκης, έχουμε την υποχρέωση να ανατρέχουμε στα ελληνικά χειρόγραφα. Κάθε φορά που υπάρχει διαφωνία μεταξύ των διαφόρων λατινικών χειρογράφων ή μεταξύ των λατινικών και των ελληνικών χειρογράφων της Παλαιάς Διαθήκης, έχουμε την υποχρέωση να ερευνούμε την αυθεντική εβραϊκή πηγή για να εξασφαλίσουμε την ακρίβεια».
Πώς απάντησε ο Θισνέρος; Στον πρόλογο της Πολύγλωσσης Βίβλου, ο Θισνέρος δεν άφησε καμιά αμφιβολία για το ποια ήταν η γνώμη του. «Έχουμε τοποθετήσει τη λατινική μετάφραση του μακαρίου Ιερώνυμου ανάμεσα στο κείμενο της Συναγωγής [το εβραϊκό κείμενο] και σε αυτό της Ανατολικής Εκκλησίας [το ελληνικό κείμενο], όπως ακριβώς οι ληστές ήταν κρεμασμένοι, ένας σε κάθε πλευρά του Ιησού, ο οποίος συμβολίζει τη Ρωμαϊκή ή Λατινική Εκκλησία». Έτσι λοιπόν, ο Θισνέρος δεν επέτρεψε στον Νεμπρίχα να διορθώσει τη λατινική Βουλγάτα σύμφωνα με το κείμενο των πρωτότυπων γλωσσών. Τελικά, ο Νεμπρίχα προτίμησε να εγκαταλείψει το έργο παρά να συνδέσει το όνομά του με μια ελλιπή αναθεώρηση.
Ιωάννειο Κόμμα
Αν και η Πολύγλωσση Βίβλος της Αλκαλά δε Ενάρες αποδείχτηκε γιγαντιαίο βήμα προς τα εμπρός στην παραγωγή ενός καθαρού από αλλοιώσεις κειμένου στις πρωτότυπες γλώσσες της Αγίας Γραφής, σε ορισμένες περιπτώσεις η παράδοση υπερίσχυσε της λόγιας μελέτης. Η Βουλγάτα έχαιρε τόσο μεγάλου σεβασμού ώστε οι συντάκτες πολλές φορές ένιωθαν υποχρεωμένοι να διορθώσουν το ελληνικό κείμενο της «Καινής Διαθήκης» για να διασφαλίσουν ότι θα συμφωνούσε με το λατινικό αντί να κάνουν το αντίθετο. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η φημισμένη νόθα περικοπή η οποία είναι γνωστή ως Ιωάννειο κόμμα. Κανένα από τα πρώτα ελληνικά χειρόγραφα δεν περιείχε την εν λόγω φράση, η οποία προφανώς προστέθηκε αρκετούς αιώνες μετά τη συγγραφή της επιστολής του Ιωάννη, ούτε εμφανιζόταν αυτή στα παλαιότερα λατινικά χειρόγραφα της Βουλγάτας. Γι’ αυτό, ο Έρασμος αφαίρεσε τη συγκεκριμένη παρεμβολή από την ελληνική «Καινή Διαθήκη» του.
Οι συντάκτες της Πολυγλώττου ήταν απρόθυμοι να αποχωριστούν ένα εδάφιο που ήταν μέρος του παραδοσιακού κειμένου της Βουλγάτας επί αιώνες. Έτσι λοιπόν, διατήρησαν τη νόθα αναφορά στη λατινική και αποφάσισαν να τη μεταφράσουν και να την προσθέσουν στο ελληνικό κείμενο ώστε οι δύο στήλες να εναρμονίζονται.
Βάση για Νέες Μεταφράσεις της Αγίας Γραφής
Η αξία της Κομπλουτίου Πολυγλώττου δεν εξαρτάται απλώς από το γεγονός ότι περιείχε την πρώτη τυπωμένη έκδοση ολόκληρων των Ελληνικών Γραφών μαζί με τη Μετάφραση των Εβδομήκοντα. Όπως ακριβώς η ελληνική «Καινή Διαθήκη» του Έρασμου έγινε το Παραδεδεγμένο Κείμενο των Ελληνικών Γραφών (η βάση για πολλές μεταφράσεις σε άλλες γλώσσες), έτσι και το εβραϊκό κείμενο της Πολυγλώττου αποτέλεσε κριτικό κείμενο για τις Εβραϊκές-Αραμαϊκές Γραφές. Ο Γουίλιαμ Τίντεϊλ χρησιμοποίησε αυτή την Πολύγλωττο ως το βασικό εβραϊκό κείμενο για τη δική του μετάφραση της Γραφής στην αγγλική.
Επομένως, το λόγιο έργο της ομάδας που παρήγαγε την Κομπλούτιο Πολύγλωττο συνέβαλε σημαντικά στην πρόοδο της λόγιας μελέτης των Γραφών. Η έκδοσή της ήρθε σε έναν καιρό στον οποίο το αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη Γραφή σε όλη την Ευρώπη είχε αρχίσει να προάγει τη μετάφρασή της στην καθομιλουμένη. Η Πολύγλωττος αποδείχτηκε ότι ήταν άλλος ένας κρίκος στην αλυσίδα των πρωτοβουλιών που συνέβαλαν στην καθαρότητα και στη διαφύλαξη του ελληνικού και του εβραϊκού κειμένου. Όλα αυτά εναρμονίζονται με το θεϊκό σκοπό σύμφωνα με τον οποίο “τα καθαρά λόγια του Ιεχωβά”, ο λόγος του Θεού μας, θα παραμείνουν στον αιώνα.—Ψαλμός 18:30· Ησαΐας 40:8· 1 Πέτρου 1:25.
[Υποσημειώσεις]
Εξακόσια αντίτυπα τυπώθηκαν σε χαρτί και έξι σε περγαμηνή. Το 1984 τυπώθηκε μια έκδοση πιστών αντιγράφων σε περιορισμένα αντίτυπα.
Εβραϊκή, ελληνική και λατινική.—Ιωάννης 19:20.
Ο Νεμπρίχα θεωρείται ο πρωτοπόρος των Ισπανών ανθρωπιστών (φιλελεύθερων λογίων). Το 1492 εξέδωσε την πρώτη Γραμματική της Καστιλιανής Γλώσσας (Gramática castellana). Τρία χρόνια αργότερα αποφάσισε να αφιερώσει την υπόλοιπη ζωή του στη μελέτη των Αγίων Γραφών.
Η νόθα προσθήκη η οποία βρίσκεται σε ορισμένες μεταφράσεις της Γραφής στο εδάφιο 1 Ιωάννη 5:7 αναφέρει «εν τω ουρανώ, ο Πατήρ, ο Λόγος και το Άγιον Πνεύμα, και ούτοι οι τρεις έν εισί».
- Αναδημοσίευση από τη ΣΚΟΠΙΑ 15 Απριλίου 2004
Όταν το Παιδί που Οργώνει Ευφραίνεται στο Λόγο του Θεού
«Θα ήθελα να μεταφράσω αυτά τα λόγια σ’ όλες τις γλώσσες, ώστε όχι μόνο οι Σκωτσέζοι και οι Ιρλανδοί, αλλά και οι Τούρκοι και οι Σαρακηνοί να μπορούν να τα διαβάζουν. Θα ήθελα να τα τραγουδάει το αγόρι που οργώνει καθώς ακολουθεί το άροτρό του, ο υφαντής να τα σιγοψιθυρίζει μαζί με τον ήχο της σαΐτας του, ο ταξιδιώτης να διασκεδάζει μ’ αυτά τη μονοτονία του ταξιδιού του.»
Αυτά έγραψε ο Ολλανδός λόγιος Ντεζιντέριους Έρασμος τα πρώτα χρόνια του δέκατου έκτου αιώνα. Η έντονη ελπίδα και επιθυμία του ήταν αυτά τα «λόγια,» δηλαδή, η Αγία Γραφή, να μεταφραστεί τόσο πλατιά ώστε ακόμη και το αγόρι που οργώνει να μπορεί να τη διαβάζει και να ευφραίνεται στον Λόγο του Θεού.
Από τον καιρό εκείνο η Βίβλος έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και σήμερα μπορεί να διαβαστεί στις γλώσσες που μιλάει το 97 τα εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού. Και έτσι δικαιολογημένα η Βίβλος έγινε το μπεστ-σέλλερ του κόσμου. Η επιρροή της έχει υποκινήσει ανθρώπους όλων των φυλών να εργαστούν για την ελευθερία και την αλήθεια. Ιδιαίτερα αυτό έγινε στη διάρκεια της Μεταρρυθμίσεως στην Ευρώπη τον δέκατο έκτο αιώνα. Μερικές από τις δεσπόζουσες μορφές του καιρού εκείνου ήταν άνθρωποι τολμηροί και με το θάρρος να μιλάνε, σαν τον Μαρτίνο Λούθηρο, ενώ άλλοι, όπως ο Έρασμος, ζητούσαν αλλαγές με πιο λεπτά μέσα. Έτσι, λένε για τη μεταρρύθμιση ότι ο Λούθηρος άνοιξε την πόρτα σ’ αυτή αφού ο Έρασμος είχε παραβιάσει την κλειδαριά.
Ο Έρασμος είχε αναγνωριστεί σαν μεγάλος λόγιος. Για το χαρακτήρα του, η «Καθολική Εγκυκλοπαίδεια» λέει: «Είχε . . . μια ασύγκριτη δύναμη εκφράσεως. Σε δυνατή και συγκινητική ομιλία, σε λεπτή ειρωνεία και σε συγκαλυμμένο σαρκασμό, ήταν ανυπέρβλητος.» Έτσι, όταν ο Έρασμος επισκέφτηκε τον Σερ Τόμας Μωρ, πρόεδρο της Βουλής των Λόρδων της Αγγλίας, ακόμη και πριν ο Έρασμος συστηθεί, ο Μωρ τόσο γοητεύθηκε από τη συνομιλία του ώστε ξαφνικά είπε: «Είσαι είτε ο Έρασμος είτε ο Διάβολος.»
Ένα δείγμα για το ποιος ήταν ο χαρακτήρας του Έρασμου είναι η απάντηση που έδωσε στον Φρειδερίκο, τον εκλέκτορα της Σαξονίας, όταν αυτός ρώτησε τον Έρασμο τι γνώμη είχε για τον Μαρτίνο Λούθηρο. Ο Έρασμος είπε: «Ο Λούθηρος διέπραξε δύο χοντρά λάθη· τόλμησε να αγγίξει το στέμμα του πάπα και τις κοιλιές των καλόγερων.»
Αλλά πώς επηρέασε η Βίβλος τον Έρασμο, και τι έκανε με τη σειρά του για να προωθήσει τη μελέτη της και να βοηθήσει να φερθεί στον κοινό λαό, όπως στο ‘αγόρι που οργώνει’; Ας ρίξουμε πρώτα μια ματιά στα πρώτα χρόνια της ζωής του Έρασμου.
Τα Πρώτα Χρόνια της Ζωής Του
Ο Έρασμος γεννήθηκε στο Ρόττερνταμ της Ολλανδίας, το 1466. Ήταν ο νόθος γιος ενός Ολλανδού ιερέα και ήταν πολύ δυστυχισμένος στα πρώτα του χρόνια. Η μητέρα του πέθανε όταν αυτός ήταν γύρω στα δεκαεπτά του, και γρήγορα κατόπιν πέθανε και ο πατέρας του. Μολονότι επιθυμούσε να πάει στο πανεπιστήμιο, τελικά υπέκυψε στις πιέσεις των κηδεμόνων του και μπήκε στο Αυγουστινιανό μοναστήρι της πόλεως Στέυν. Εκεί συνέχισε τις σπουδές του στα Λατινικά, στις κλασσικές γλώσσες και στους εκκλησιαστικούς πατέρες. Γρήγορα, ωστόσο, αντιπάθησε αυτό τον τρόπο ζωής. Έτσι, σε ηλικία εικοσιέξι χρονών, βρήκε την ευκαιρία να εγκαταλείψει το μοναστήρι και να γίνει γραμματέας του επισκόπου Ερρίκου του Μπέργκεν, στο Καμπραί της Γαλλίας. Σύντομα, μετά, μπόρεσε να συνεχίσει τις σπουδές του στο πανεπιστήμιο του Παρισιού. Αλλά ήταν συχνά άρρωστος και η υγεία του ήταν κακή σ’ όλη του τη ζωή.
Το 1499 δέχτηκε μια πρόσκληση να επισκεφθεί την Αγγλία. Εκεί συνάντησε τον Τόμας Λωρ, τον Τζων Κόλετ και άλλους θεολόγους στο Λονδίνο, οι οποίοι τον ενθάρρυναν στην απόφαση να ασχοληθεί με Βιβλικές μελέτες. Για να καταλάβει το άγγελμα της Βίβλου καλύτερα, ασχολήθηκε εντατικά με τη μελέτη των Ελληνικών, ωσότου μπορούσε να τα διδάσκει και σε άλλους.
Στη διάρκεια αυτού του καιρού έγραψε μια πραγματεία με τίτλο Εγχειρίδιο του Χριστιανού Στρατιώτη, στην οποία συμβούλευε τους νεαρούς Χριστιανούς να μελετούν τη Βίβλο, λέγοντας: «Δεν υπάρχει τίποτα που μπορείτε να πιστεύετε με μεγαλύτερη βεβαιότητα απ’ αυτά που διαβάζετε σ’ αυτά τα γραπτά.»
Προσπαθώντας να τα βγάλει πέρα οικονομικά και προσπαθώντας επίσης ν’ αποφύγει την πανούκλα, ο Έρασμος πήγε στη Λουβαίν, στο Βέλγιο, το 1504. Καθώς επισκεπτόταν το μοναστήρι του Παρκ, ανακάλυψε στη βιβλιοθήκη ένα χειρόγραφο με τίτλο Σχόλια Πάνω στην Καινή Διαθήκη του Ιταλού λογίου Λορέντζο Βάλλα. Αυτή η συγκέντρωση σημειώσεων για το κείμενο της Λατινικής Βουλγάτας των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών κέντρισε το ενδιαφέρον του για την κριτική μελέτη του κειμένου, η οποία ασχολείται με συγκρίσεις αρχαίων μεταφράσεων και χειρογράφων της Βίβλου για να καθοριστεί το αρχικό της περιεχόμενο. Ο Έρασμος αποφάσισε να εργαστεί για να αποκαταστήσει το αρχικό κείμενο της Βίβλου.
Κατόπιν ο Έρασμος επισκέφτηκε την Ιταλία και κατόπιν ξεκίνησε πάλι για την Αγγλία. Καθώς περνούσε τις Άλπεις θυμήθηκε πάλι τη συνάντησή του με τον Τόμας Μωρ, και κάνοντας σκέψεις για τη σημασία του ονόματός του (ο Έρασμος κάνει ένα λογοπαίγνιο συσχετίζοντας το Μωρ με τις λέξεις μωρός, που σημαίνει ανόητος, και τη μωρία) υποκινήθηκε να γράψει μια σάτιρα, που την ονόμασε Μωρίας Εγκώμιον. Σ’ αυτή τη σάτιρα, η ανοησία προσωποποιείται και εισδύει σε κάθε τομέα της ζωής, αλλά πουθενά η ανοησία δεν είναι πιο φανερή όσο ανάμεσα στους θεολόγους και στους κληρικούς. Με τον τρόπο αυτό, εξέθετε τις καταχρήσεις των κληρικών, μια από τις κύριες αιτίες της Μεταρρυθμίσεως, που τώρα σιγόβραζε. «Όσο για τους πάπες,» έγραψε, «αν ισχυρίζονται ότι είναι διάδοχοι των αποστόλων, πρέπει να κάνουν τα ίδια πράγματα που έκαναν και οι προκάτοχοί τους.» Αλλά αντί να το κάνουν αυτό, παρατήρησε, αυτοί νομίζουν ότι «το να διδάσκουν τους ανθρώπους είναι πολύ κουραστικό· το να μεταφράζουν την Αγία Γραφή είναι σαν να εισβάλουν στο προνόμιο των δασκάλων· το να προσεύχονται είναι πολύ ανιαρό.» Δεν είναι παράξενο που για τον Έρασμο ειπώθηκε ότι είχε «μια ασύγκριτη δύναμη εκφράσεως»!
Δημοσιεύοντας το Πρώτο Ελληνικό Κείμενο
Ενώ δίδασκε Ελληνικά στο Πανεπιστήμιο Καίμπριτζ στην Αγγλία για ένα διάστημα, ο Έρασμος συνέχιζε το έργο του να διορθώσει το κείμενο των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών. Ένας φίλος, ο Μάρτιν Ντόρπιους, προσπάθησε να τον πείσει ότι η Λατινική μετάφραση δεν χρειαζόταν διόρθωση από τα Ελληνικά. Ήταν ποτέ δυνατό, ισχυρίστηκε ο Ντόρπιους, «ολόκληρη η Καθολική Εκκλησία να έκανε λάθος τόσους αιώνες, που πάντοτε χρησιμοποιούσε και ενέκρινε αυτή τη μετάφραση;» Ο Τόμας Μωρ συμφώνησε με τον Έρασμο στην απάντηση σ’ αυτές τις επικρίσεις, τονίζοντας την ανάγκη για ένα ακριβές Βιβλικό κείμενο στις αρχικές γλώσσες.
Στη Βασιλεία της Ελβετίας, ένας τυπογράφος, ο Γιοχάνες Φρόμπεν, παρότρυνε τον Έρασμο να επισπεύσει τη συμπλήρωση του έργου του. Είχε ακούσει ότι ο Καρδινάλιος Ξιμένης του Τολέδο της Ισπανίας, εργαζόταν πάνω σε μια Ελληνική και μια Λατινική Καινή Διαθήκη το 1514, αλλά είχε καθυστερήσει την έκδοση ωσότου συμπληρωθεί ολόκληρη η Γραφή. Τελικά εκδόθηκε με την ονομασία Κομπλουτιανή Πολύγλωττος το 1522. Η έκδοση του Έρασμου δημοσιεύτηκε το 1516, και ήταν η πρώτη φορά που εκδιδόταν ένα κείμενο της «Καινής Διαθήκης» στην αρχική Ελληνική γλώσσα.
Η βιασύνη με την οποία είχε συμπληρωθεί σήμαινε ότι περιείχε πολλά λάθη. Περισσότερο από κάθε άλλον αυτό το κατάλαβε ο Έρασμος, και σε μεταγενέστερες εκδόσεις διόρθωσε όσα απ’ αυτά τα λάθη μπορούσε. Τόσο ο Λούθηρος όσο και ο Ουίλλιαμ Τύντεϊλ χρησιμοποίησαν αυτές τις εκδόσεις για τις δικές τους μεταφράσεις της Γραφής στα Γερμανικά και στα Αγγλικά. Αυτή ήταν η ελπίδα και η επιθυμία του Έρασμου, γι’ αυτό και στον πρόλογο του τόμου του για το Ελληνικό κείμενο έγραψε: «Θα ήθελα να μεταφραστούν αυτά τα λόγια σ’ όλες τις γλώσσες. . . . Θα ήθελα να τα τραγουδάει το αγόρι που οργώνει καθώς ακολουθεί το άροτρό του.» Όσο κι’ αν το κείμενο του Έρασμου ήταν ατελές, ξεκίνησε τη σπουδαία εργασία της κριτικής του κειμένου, που οδήγησε σε ακριβείς μεταφράσεις της Γραφής στους καιρούς μας.
Ωστόσο, δεν καλωσόρισαν όλοι αυτή την έκδοση. Μερικές από τις σημειώσεις του Έρασμου επέκριναν πολύ τους κληρικούς. Για παράδειγμα πάρτε το εδάφιο Ματθαίος 16:18, όπου λέει: «Συ είσαι Πέτρος, και επί της πέτρας ταύτης θέλω οικοδομήσει την εκκλησίαν μου.» (Ντουαί) Ο Έρασμος εκφράζει την έκπληξή του που αυτά τα λόγια εφαρμόστηκαν αποκλειστικά στον πάπα και απορρίπτει εντελώς τα πρωτεία του Πέτρου. Αυτή ήταν μια θαρραλέα δήλωση σ’ ένα τόμο που ήταν αφιερωμένος στον πάπα. Δεν είναι λοιπόν παράξενο που πολλά από τα συγγράμματα του Έρασμου είχαν απαγορευτεί, ακόμη και στα πανεπιστήμια.
Το ότι ο Έρασμος ενδιαφερόταν βαθιά για την κατανόηση του Λόγου του Θεού φαίνεται από ένα έργο του που γράφτηκε το 1519 και είχε τίτλο Αρχές Αληθινής Θεολογίας (συντομευμένα Η Λογική). Αυτό εκθέτει τη μέθοδό του για τη μελέτη της Βίβλου, με μια σειρά από κανόνες για την ερμηνεία της. Μερικά απ’ αυτά που περιλαμβάνουν οι κανόνες είναι ποτέ να μη βγάζεις ένα εδάφιο από τα συμφραζόμενά του, ούτε έξω από τη σειρά σκέψεως του συγγραφέα. Έβλεπε την ενότητα της Αγίας Γραφής σαν σύνολο. Γι’ αυτό η ερμηνεία έρχεται μέσα από τη Γραφή, ισχυρίστηκε, και δεν επιβάλλεται από έξω.—Παράβαλε Γένεσις 40:8.
Ο Έρασμος και ο Λούθηρος
Το 1518 ο Έρασμος έγραψε μια πραγματεία που ονομάστηκε Υποδείγματα Συνήθων Συνομιλιών, η οποία και πάλι χτυπούσε τις διαφθορές της Εκκλησίας και των μοναστηριών. Ακριβώς τον προηγούμενο χρόνο, ο Μαρτίνος Λούθηρος είχε καρφώσει θαρραλέα τις ενενήντα πέντε θέσεις του πάνω στην πόρτα της εκκλησίας στη Βιττεμβέργη, διαμαρτυρόμενος για τα συγχωροχάρτια, που είχαν γίνει σκάνδαλο σε πολλές χώρες. Για ένα διάστημα φαινόταν πως ο Έρασμος και ο Λούθηρος θα ενώνονταν για να φέρουν τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. Αλλά οι γνώμες τους για το πώς να το επιτύχουν αυτό ήταν ριζικά διαφορετικές. Δεν πέρασε πολύς καιρός και ο Λούθηρος άρχισε να κατακρίνει τον Έρασμο διότι ο τελευταίος ήταν μετριοπαθής και ήθελε να εργαστούν με ειρηνικούς τρόπους μέσα από την Εκκλησία. Μπορεί να λεχθεί ότι ο Έρασμος σκεφτόταν και έγραφε, ενώ ο Λούθηρος δρούσε.
Η ρήξη ήρθε τελικά το 1524 όταν ο Έρασμος έγραψε ένα δοκίμιο με τίτλο Περί Ελευθερίας Βουλήσεως. Ο Λούθηρος απέρριψε την ιδέα ότι ο άνθρωπος είχε ελεύθερη βούληση, αλλά ο Έρασμος σκέφθηκε ότι αυτό θα έκανε τον Θεό άδικο, διότι θα σήμαινε ότι ο άνθρωπος δεν θα μπορούσε να ενεργήσει μ’ έναν τρόπο που θα κατέληγε στη σωτηρία του.
Καθώς η Μεταρρύθμιση επικρατούσε στην Ευρώπη, οι περιστάσεις ανάγκασαν πολλούς από τους ηγέτες της να αποχωριστούν από την Καθολική Εκκλησία. Μολονότι δεν είχαν προβλέψει τις συνέπειές της, αυτοί προχώρησαν στο μονοπάτι που είχαν διαλέξει, με αποτέλεσμα πολλές φορές το θάνατό τους. Αλλά ο Έρασμος αποσύρθηκε απ’ αυτή τη διαμάχη, και μάλιστα αρνήθηκε τη θέση του καρδιναλίου, παραδεχόμενος σε μια περίπτωση ότι αν θα δοκιμαζόταν, ίσως να έπεφτε σαν τον Πέτρο. (Ματθαίος 26:69-75) Προσπάθησε να τηρήσει μια μέση οδό. Έτσι ενώ η Ρώμη θεωρούσε τα συγγράμματά του αιρετικά και τα έβαζε στον κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων, πολλοί μεταρρυθμιστές τον κατάγγειλαν σαν έτοιμο να συμβιβαστεί για να σωθεί. Ο Έρασμος που ήταν ευαίσθητος σε κάθε επίκριση, αλλά και του άρεσε να τον επαινούν, ήταν συχνά πολύ προσεχτικός, φοβούμενος τις συνέπειες οποιασδήποτε ρήξεως με τη Ρώμη.
Οι σχέσεις του Έρασμου με τη Μεταρρύθμιση έχουν συνοψιστεί ως εξής: «Ήταν μεταρρυθμιστής ωσότου η Μεταρρύθμιση έγινε μια φοβερή πραγματικότητα· διακωμωδούσε τις διδασκαλίες της παπωσύνης ωσότου αυτές άρχισαν να καταρρέουν· διέδιδε τις Γραφές ωσότου οι άνθρωποι επιδόθηκαν στη μελέτη και στην εφαρμογή τους· υποτιμούσε τους τυπικισμούς της θρησκείας ωσότου όλοι κατανόησαν την πραγματική τους αξία· με λίγα λόγια, ήταν ένας μορφωμένος, ευφυής, αγαθός, αξιαγάπητος, δειλός, αναποφάσιστος άνθρωπος, ο οποίος ενώ έπαιρνε την ευθύνη άφηνε σ’ άλλους τη δόξα να λυτρώσουν το ανθρώπινο μυαλό από τη δουλεία χιλιάδων χρόνων. Το χάσμα ανάμεσα στη δική του καριέρα και στην καριέρα του Λουθήρου διαρκώς μεγάλωνε, ωσότου τελικά κινήθηκαν σε αντίθετες κατευθύνσεις, και αντιμετώπισε ο ένας τον άλλο με αμοιβαία εχθρότητα.»—Έντιμπουργκ Ρηβιού, LXIII, 302.
Οι μεταρρυθμιστές δεν μπορούσαν να συμφωνήσουν μεταξύ τους για τα δόγματα και την εφαρμογή τους, κι’ έτσι οι αλλαγές που έγιναν τον δέκατο έκτο αιώνα, δεν μπόρεσαν να ξεριζώσουν μερικές από τις βασικές παραδόσεις που είχαν αποκρύψει την αλήθεια του Λόγου του Θεού για αιώνες. Αλλά οι πρόοδοι που έγιναν στο να δώσουν τη Βίβλο στον κοινό λαό, συνεχίστηκαν από τον καιρό εκείνο ως το σημερινό. Από τους αγώνες εκείνους, στους οποίους ο Έρασμος είχε παίξει κάποιο ρόλο, προήλθαν αξιόπιστες και ακριβείς μεταφράσεις της Βίβλου.
Έτσι, σήμερα το ‘αγόρι που οργώνει’ μπορεί να πάρει τη Βίβλο, τουλάχιστον ένα μέρος της, σχεδόν σε κάθε γλώσσα και να ευφρανθεί να μάθει για το μεγάλο σκοπό του Θεού για το ανθρώπινο γένος. Οι Γραφές μάς ενθαρρύνουν θερμά να κάνουμε κι εμείς το ίδιο. Όπως λέει στον Ψαλμό 1:2, 3 σχετικά με τον δίκαιο: «Εν τω νόμω του Κυρίου είναι το θέλημα αυτού, και εν τω νόμω αυτού μελετά ημέραν και νύκτα. Και θέλει είσθαι ως δένδρον πεφυτευμένον παρά τους ρύακας των υδάτων, το οποίον δίδει τον καρπόν αυτού εν τω καιρώ αυτού, και το φύλλον αυτού δεν μαραίνεται· και πάντα, όσα αν πράττη, θέλουσιν ευοδωθή.» Είθε να μην περάσει ποτέ μια μέρα χωρίς να ευφρανθούμε στον Λόγο του Θεού.
[Υποσημειώσεις]
Πραγματικά, επειδή το χειρόγραφό του για την Αποκάλυψη, ήταν ημιτελές ο Έρασμος απλώς ξαναμετάφρασε τα εδάφια που έλειπαν από τη Λατινική «Βουλγάτα» στα Ελληνικά.
- Αναδημοσίευση από την ΣΚΟΠΙΑ 15 Ιανουαρίου 1983
Σχόλια (0)