Όμορφη σχεδόν εικαστική παρουσίαση της Αγίας Γραφής από μια φωτογραφία τραβηγμένη στη Θεσσαλονίκη από φίλη μας και αδελφή μας… Υπέροχη, δε βρίσκετε;


Για κάποιους μη εξοικειωμένους ίσως φανεί παράξενη μια τέτοια εικονογράφηση της Αγίας Γραφής. Ωστόσο εμείς γνωρίζουμε πολύ καλά τι θησαυρούς κρύβει στις σελίδες της και πόσο καλή πνευματική τροφή είναι για όλους μας.


Μερικά από τα όμορφα και ενθαρρυντικά πράγματα που περιέχει η Αγία Γραφή και μας κάνουν να είμαστε χαρούμενοι και εξοπλισμένοι επαρκώς απέναντι σε κάθε δυσκολία. Ένα κείμενο που διαβάζεται πιο πολύ με την καρδιά και όχι με το μυαλό…

Οι εβραϊκές γραφές ολοκληρώθηκαν στο τέλος του πέμπτου αιώνα Π.Κ.Χ. Τους μετέπειτα αιώνες, Ιουδαίοι λόγιοι, ιδιαίτερα οι Σοφερείμ και αργότερα οι Μασορίτες, αποδείχτηκαν επιμελείς θεματοφύλακες του εβραϊκού κειμένου. Ωστόσο, τα αρχαιότερα βιβλία της Γραφής ανάγονται στις ημέρες του Μωυσή και του Ιησού του Ναυή, χίλια χρόνια πριν από την εποχή των Σοφερείμ. Το υλικό πάνω στο οποίο γράφτηκαν αυτά τα βιβλία ήταν ευπαθές και γι’ αυτό οι ρόλοι έπρεπε να αντιγράφονται πολλές φορές. Τι γνωρίζουμε για το επάγγελμα του γραφέα εκείνη την αρχαία εποχή; Υπήρχαν επιδέξιοι αντιγραφείς στον αρχαίο Ισραήλ;

Τα αρχαιότερα Βιβλικά χειρόγραφα που έχουμε στη διάθεσή μας σήμερα είναι κάποια τμήματα των Ρόλων της Νεκράς Θαλάσσης, και μερικά από αυτά χρονολογούνται από τον τρίτο και το δεύτερο αιώνα Π.Κ.Χ. «Δεν έχουμε παλαιότερα αντίγραφα κανενός τμήματος της Γραφής», εξηγεί ο καθηγητής Άλαν Ρ. Μίλαρντ, ειδήμων στις γλώσσες και στην αρχαιολογία της Εγγύς Ανατολής, και προσθέτει: «Οι γειτονικοί πολιτισμοί μπορούν να δείξουν πώς εργάζονταν οι αρχαίοι γραφείς, και αυτού του είδους η γνώση μπορεί να βοηθήσει στην αξιολόγηση του εβραϊκού κειμένου και της ιστορίας του».

Οι Πρώτοι Επαγγελματίες Γραφείς

Ιστορικά, θρησκευτικά, νομικά, ακαδημαϊκά και λογοτεχνικά κείμενα παράγονταν στη Μεσοποταμία πριν από τέσσερις χιλιάδες χρόνια. Οι σχολές γραφέων ευημερούσαν και ένα από τα μαθήματα που διδάσκονταν ήταν η πιστή αντιγραφή υπαρχόντων κειμένων. Οι σύγχρονοι λόγιοι βρίσκουν μόνο πολύ μικρές αλλαγές σε βαβυλωνιακά κείμενα τα οποία αντιγράφτηκαν επανειλημμένα επί μία και πλέον χιλιετία.

Το επάγγελμα του γραφέα δεν περιοριζόταν στη Μεσοποταμία. Η Εγκυκλοπαίδεια της «Οξφόρδης για την Αρχαιολογία στην Εγγύς Ανατολή» (The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East) δηλώνει: «Ο Βαβυλώνιος γραφέας στα μέσα της δεύτερης χιλιετίας Π.Κ.Χ. είναι πιθανό ότι θα λειτουργούσε άνετα σε οποιαδήποτε κέντρα γραφέων που υπήρχαν σε όλη τη Μεσοποταμία, τη Συρία, τη Χαναάν, ακόμη δε και την Αίγυπτο».

Το επάγγελμα του γραφέα ήταν επάγγελμα περιωπής στην Αίγυπτο στις ημέρες του Μωυσή. Οι γραφείς αντέγραφαν συνεχώς λογοτεχνικά έργα. Αυτή η δραστηριότητα απεικονίζεται στη διακόσμηση αιγυπτιακών τάφων των οποίων η ηλικία ξεπερνάει τα τέσσερις χιλιάδες έτη. Η προαναφερθείσα εγκυκλοπαίδεια λέει σχετικά με τους αρχαίους γραφείς εκείνης της πρώιμης περιόδου: «Τη δεύτερη χιλιετία Π.Κ.Χ., είχαν ήδη δημιουργήσει μια συλλογή συγγραμμάτων που αποτελούν αντιπροσωπευτικά δείγματα των μεγάλων πολιτισμών της Μεσοποταμίας και της Αιγύπτου, ενώ είχαν θεσπίσει και έναν κώδικα δεοντολογίας για τον επαγγελματία γραφέα».

Αυτός ο “κώδικας δεοντολογίας” περιλάμβανε τη χρήση κολοφώνων τους οποίους πρόσθεταν στο κυρίως κείμενο. Οι κολοφώνες περιείχαν τα ονόματα του γραφέα και του ιδιοκτήτη της πινακίδας, την ημερομηνία, την πηγή του πρωτοτύπου από το οποίο είχε αντιγραφεί η πινακίδα, τον αριθμό των γραμμών και ούτω καθεξής. Πολλές φορές ο γραφέας πρόσθετε: «Γράφτηκε και ελέγχθηκε με βάση το πρωτότυπό του». Αυτές οι λεπτομέρειες δείχνουν ότι τους αρχαίους αντιγραφείς τους απασχολούσε η ακρίβεια.

Ο καθηγητής Μίλαρντ, λόγια του οποίου παρατέθηκαν νωρίτερα, δηλώνει: «Μπορούμε να διακρίνουμε ότι υπήρχε μια διαδικασία αντιγραφής η οποία περιλάμβανε έλεγχο και διόρθωση, διαδικασία που ενσωμάτωνε τεχνικές για την αποφυγή λαθών. Μερικές από αυτές τις τεχνικές, ιδιαίτερα η καταμέτρηση των γραμμών ή των λέξεων, επανεμφανίστηκαν στις μεθόδους των Μασοριτών στις αρχές του Μεσαίωνα». Έτσι λοιπόν, τον καιρό του Μωυσή και του Ιησού του Ναυή, υπήρχε μια νοοτροπία η οποία συνέβαλε στο να μεταβιβάζονται με προσοχή και ακρίβεια τα συγγράμματα που υπήρχαν ήδη στη Μέση Ανατολή.

Είχαν και οι Ισραηλίτες ικανούς αντιγραφείς; Τι δείχνουν οι εσωτερικές αποδείξεις της Γραφής;

Γραφείς στον Αρχαίο Ισραήλ

Ο Μωυσής ανατράφηκε ως μέλος του σπιτικού του Φαραώ. (Έξοδος 2:10· Πράξεις 7:21, 22) Σύμφωνα με τους αιγυπτιολόγους, η εκπαίδευση του Μωυσή περιλάμβανε το να μάθει καλά την αιγυπτιακή γραφή και τουλάχιστον κάποιες από τις επιδεξιότητες των γραφέων. Στο βιβλίο του «Ο Ισραήλ στην Αίγυπτο» (Israel in Egypt), ο καθηγητής Τζέιμς Κ. Χόφμαϊερ αναφέρει: «Υπάρχει λόγος να πιστεύουμε τη βιβλική παράδοση που αποδίδει στον Μωυσή την ικανότητα να καταγράφει γεγονότα και να συντάσσει οδοιπορικά, καθώς και άλλες εργασίες που έκαναν οι γραφείς».

Η Γραφή αναφέρεται και σε άλλους στον αρχαίο Ισραήλ οι οποίοι είχαν επιδεξιότητες γραφέα. Σύμφωνα με το έργο «Η Ιστορία της Αγίας Γραφής», Έκδοση Κέμπριτζ (The Cambridge History of the Bible), ο Μωυσής «διόρισε εγγράμματους αξιωματούχους να καταγράφουν αποφάσεις και οργανωτικές υποθέσεις». Αυτό το συμπέρασμα βασίζεται στο εδάφιο Δευτερονόμιο 1:15, το οποίο λέει: «[Εγώ ο Μωυσής] πήρα, λοιπόν, τις κεφαλές των φυλών σας και τους έθεσα κεφαλές σε εσάς, χιλίαρχους και εκατόνταρχους και πεντηκόνταρχους και δέκαρχους και επόπτες των φυλών σας». Ποιοι ήταν αυτοί οι επόπτες;

Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «επόπτης» εμφανίζεται κάποιες φορές σε Γραφικές περικοπές οι οποίες αναφέρονται στις ημέρες του Μωυσή και του Ιησού του Ναυή. Διάφοροι λόγιοι εξηγούν ότι αυτή η λέξη σημαίνει «γραμματέας», «κάποιος που “γράφει” ή “καταγράφει”» και «αξιωματούχος ο οποίος βοηθούσε το δικαστή κάνοντας γραμματειακή εργασία». Ο αριθμός των περιπτώσεων όπου εμφανίζεται αυτή η εβραϊκή λέξη δείχνει ότι υπήρχαν αρκετοί τέτοιοι γραμματείς στον Ισραήλ και ότι αρχικά είχαν εκτεταμένες ευθύνες στη διοίκηση του έθνους.

Το τρίτο παράδειγμα αφορά τους ιερείς του Ισραήλ. Η Εγκυκλοπαίδεια «Τζουντάικα» (Encyclopaedia Judaica) υποστηρίζει ότι «οι θρησκευτικές και οι κοσμικές τους αρμοδιότητες απαιτούσαν να είναι εγγράμματοι». Λόγου χάρη, ο Μωυσής πρόσταξε τους γιους του Λευί: «Στο τέλος κάθε εφτά χρόνων θα διαβάζεις αυτόν το νόμο μπροστά σε όλο τον Ισραήλ». Οι ιερείς επωμίστηκαν τη φροντίδα του επίσημου αντιγράφου του Νόμου. Αυτοί εξουσιοδοτούσαν και επέβλεπαν την παραγωγή των μετέπειτα αντιγράφων.—Δευτερονόμιο 17:18, 19· 31:10, 11.

Εξετάστε πώς έγινε το πρώτο αντίγραφο του Νόμου. Τον τελευταίο μήνα της ζωής του, ο Μωυσής είπε στους Ισραηλίτες: «Την ημέρα που θα περάσετε τον Ιορδάνη για να μπεις στη γη που σου δίνει ο Ιεχωβά ο Θεός σου, πρέπει να στήσεις μεγάλες πέτρες και να τις ασπρίσεις με ασβέστη. Και πρέπει να γράψεις πάνω τους όλα τα λόγια αυτού του νόμου». (Δευτερονόμιο 27:1-4) Μετά την καταστροφή της Ιεριχώς και της Γαι, οι Ισραηλίτες συγκεντρώθηκαν στο Όρος Εβάλ, το οποίο βρίσκεται στο κέντρο της Υποσχεμένης Γης. Εκεί ο Ιησούς του Ναυή έγραψε όντως πάνω στις πέτρες ενός θυσιαστηρίου «ένα αντίγραφο του νόμου του Μωυσή». (Ιησούς του Ναυή 8:30-32) Για να γίνουν οι εν λόγω επιγραφές έπρεπε να υπάρχουν άνθρωποι με γνώσεις γραφής αλλά και ανάγνωσης. Αυτό δείχνει ότι οι αρχαίοι Ισραηλίτες είχαν την κατάρτιση και τις επιδεξιότητες που χρειάζονταν για να διατηρήσουν τα ιερά κείμενά τους με ακρίβεια.

Ακεραιότητα του Κειμένου των Γραφών

Μετά τις ημέρες του Μωυσή και του Ιησού του Ναυή παράχθηκαν και διάφοροι άλλοι εβραϊκοί ρόλοι, τους οποίους αντέγραψαν με το χέρι. Καθώς αυτά τα αντίγραφα φθείρονταν ή υφίσταντο τις συνέπειες είτε της υγρασίας είτε της μούχλας, έπρεπε να αντικαθίστανται. Αυτή η διαδικασία αντιγραφής συνεχίστηκε επί αιώνες.

Παρά την επιμέλεια των αντιγραφέων της Γραφής, κάποια λάθη εισχώρησαν αναπόφευκτα. Αλλά μήπως τα λάθη των αντιγραφέων επέφεραν ουσιαστικές αλλαγές στο κείμενο της Γραφής; Όχι. Ως σύνολο, αυτά τα λάθη είναι ασήμαντα και δεν επηρεάζουν τη γενική ακεραιότητα του κειμένου της Γραφής, όπως αποδεικνύεται μέσω κριτικής σύγκρισης με αρχαία χειρόγραφα.

Για τους Χριστιανούς, η άποψη του Ιησού Χριστού για τα πρώτα βιβλία της Γραφής αποτελεί επιβεβαίωση της ακεραιότητας του κειμένου των Αγίων Γραφών. Εκφράσεις όπως «Δεν διαβάσατε στο βιβλίο του Μωυσή;» και «Δεν σας έδωσε ο Μωυσής το Νόμο;» δείχνουν ότι ο Ιησούς θεωρούσε αξιόπιστα τα αντίγραφα που είχαν γραφτεί με το χέρι και ήταν διαθέσιμα όταν εκείνος βρισκόταν στη γη. (Μάρκος 12:26· Ιωάννης 7:19) Επιπλέον, ο Ιησούς επιβεβαίωσε την ακεραιότητα ολόκληρου του κειμένου των Εβραϊκών Γραφών όταν είπε: «Όλα τα γραμμένα στο νόμο του Μωυσή και στους Προφήτες και στους Ψαλμούς σχετικά με εμένα πρέπει να εκπληρωθούν».—Λουκάς 24:44.

Έχουμε, λοιπόν, λόγους να είμαστε πεπεισμένοι ότι οι Άγιες Γραφές έχουν μεταβιβαστεί με ακρίβεια από την αρχαιότητα. Συμβαίνει αυτό ακριβώς που δήλωσε ο θεόπνευστος προφήτης Ησαΐας: «Το χλωρό χορτάρι ξεράθηκε, το άνθος μαράθηκε· ο λόγος όμως του Θεού μας θα παραμείνει στον αιώνα». —Ησαΐας 40:8.

[Υποσημειώσεις]

Ο Ιησούς του Ναυή, ο οποίος έζησε στα μέσα της δεύτερης χιλιετίας Π.Κ.Χ., αναφέρει τη χαναανιτική πόλη Κιριάθ-σεφέρ, που σημαίνει «Πόλη του Βιβλίου» ή «Πόλη του Γραφέα».—Ιησούς του Ναυή 15:15, 16.

Αναφορές σχετικά με καταγραφές νομικών ζητημάτων από τον Μωυσή μπορούν να βρεθούν στα εδάφια Έξοδος 24:4, 7· 34:27, 28· και Δευτερονόμιο 31:24-26. Για έναν ύμνο που κατέγραψε ο ίδιος γίνεται λόγος στο εδάφιο Δευτερονόμιο 31:22, ενώ για την καταγραφή της οδοιπορίας στην έρημο υπάρχει αναφορά στο εδάφιο Αριθμοί 33:2.

• Αναδημοσίευση από την ΣΚΟΠΙΑ 15/3/2007