Το γεγονός ότι οι μέρες των διακοπών μας πέρασαν γρήγορα κατά την παραμονή μας στην Κρήτη, είναι αψευδής μάρτυρας ότι περάσαμε καλά… Ολοκληρώσαμε πολλές εκκρεμότητες και το σπίτι τώρα μπορείς να πεις ότι είναι απολύτως κατοικήσιμο… Το οργανωτικό πνεύμα της Σούλας βοήθησε πολύ σ’ αυτό. Και πρέπει να παραδεχτώ ότι είναι μεγάλο προσόν…


Και ωστόσο πέρα από τις δουλειές πάντα βρίσκαμε χρόνο για να κάνουμε τις μικρές εκδρομές μας και να θέσουμε τα θεμέλια για την επόμενη επανεπίσκεψή μας.. Ας πούμε, την περασμένη Δευτέρα κατεβήκαμε στο Ηράκλειο να δει η Σούλα τη φίλη της, Φοίβη και μετά πήγαμε στου Πρασσά στο σπίτι του φίλου και αδελφού μας, Μανώλη.


Η σύζυγός του, η Γιάννα με τον ωραίο τρόπο της, έκανε ακόμα πιο ζεστή τη φιλοξενία… Αφήσαμε εκεί στη δροσιά του σπιτιού τον παππού Διονύση κι εμείς πήγαμε στο μαγαζί της Πολυτίμης στις Γούβες, να δούμε τα πλακάκια της εσωτερικής αυλής… Έτσι λειτουργήσαμε μέχρι σήμερα και το πράγμα απέδωσε… Δεν υπάρχει λοιπόν κανένας λόγος να το αλλάξουμε αυτό…


Η παρέα ήταν όμορφη και καθώς το απόγευμα γυρνούσαμε σπίτι, κάναμε μια στάση στο εργαστήρι του Μανώλη στο χωριό Κουνάβους. Πήρα μερικές φωτογραφίες με δική μου πρωτοβουλία. Ο χώρος, όπως μπορεί να αντιληφθεί κανείς από αυτές που δημοσιεύουμε είναι υπέροχες και πολύ ξεχωριστός. Προσωπικά μου άρεσε πολύ…


Ο Μανώλης μας εξήγησε πώς δουλεύει το καλάμι και μας έδειξε μερικές από τις δημιουργίες του. Η αλήθεια είναι πως η δουλειά του άρεσε πολύ και καθώς είναι προσανατολισμένη σε οικολογικά υλικά είναι πολύ φιλικά στο περιβάλλον. Πελάτες του είναι εν δυνάμει οι τουριστικές επιχειρήσεις, αλλά και ιδιώτες που θέλουν να βάλουν στη ζωή τους, ποιότητα..


Βέβαια όλη αυτή η κρίση έχει επηρεάσει και τη δουλειά του Μανώλη… Διότι, αυτό που προέχει για τους περισσότερους ανθρώπους αυτή τη στιγμή είναι η επιβίωση. Πολλοί ωστόσο είναι εκείνοι που ελπίζουν ότι τα πράγματα θα αλλάξουν λίγο προς το καλύτερο κι αν έτσι συμβεί αξίζουν να έχουν κάτι καλύτερο. Περιμένει και ο Μανώλης που ζει από αυτή τη δουλειά… Μια δουλειά που ξέρει να κάνει καλά.


Μου μίλησε με πολύ θέρμη για τη δουλειά του με τα καλάμια… Θεωρεί ότι έχει μέλλον. Αρκεί να τη δουν μεγάλοι πελάτες που σέβονται και εκτιμούν τις ιδιαιτερότητες των πελατών τους. Αν σας ενδιαφέρει μπορείτε να δείτε περισσότερα ΕΔΩ στον ιστότοπο που έχει για την προβολή του έργου του. Ρίξτε κι εσείς μια ματιά. Κι αν σας ενδιαφέρει επικοινωνήστε μαζί του.


Άλλη μια όμορφη μέρα ολοκληρώθηκε στην Κρήτη. Τα μάτια μας, η ψυχή μας, η καρδιά μας, γέμισαν από ωραίες εικόνες… Κάτι που το είχαμε ανάγκη όσο είμαστε στο χωριό μας και κυκλοφορούσαμε στο νησί. Εμείς τουλάχιστον το ζήσαμε όλες αυτές τις μέρες των διακοπών μας στο Θραψανό. Κι από σήμερα πατάμε ξανά τα πόδια μας στην Αθήνα…

Στις μέρες που ήμασταν στην Κρήτη τα καταφέραμε και πήγαμε σε ένα παραδοσιακό χωριό, με συνεχή ανάπτυξη, ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και με κτίρια παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, ενώ αξίζει κανείς να επισκεφτεί το Μουσικό εργαστήρι ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΣ, το οποίο ιδρύθηκε το 1982 από τον Ross Daly, με κύριο αντικείμενο τη μύηση νέων ανθρώπων σε μια δημιουργική προσέγγιση μουσικών παραδόσεων σχεδόν από ολόκληρο τον κόσμο, και που από το 2002 σε συνεργασία με το Δήμο "Νίκος Καζαντζάκης", στεγάζει τις δραστηριότητες του σε ένα παλιό κτίριο, καλόγουστα διαμορφωμένο, στο Χουδέτσι.


Είχαμε την ευκαιρία να περπατήσουμε λίγο στα δρομάκια του. Το Χουδέτσι , με 863 κατοίκους το 2001, βρίσκεται 22 χιλιόμετρα νότια του Ηρακλείου, σε υψόμετρο 440-470 μέτρων. Από το 1995 υπάγεται στο Δήμο "Νίκος Καζαντζάκης" της επαρχίας Πεδιάδος του Νομού Ηρακλείου. Η κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η αμπελουργία και η ελαιοκαλλιέργεια. Το χωριό φημίζεται και για τα επιτραπέζια σταφύλια του. Λειτουργεί μεταξύ άλλων νηπιαγωγείο και Δημοτικό σχολείο.


Όπως μάθαμε από τις πληροφορίες που αντλήσαμε από το διαδίκτυο, υπάρχουν διάφορες ερμηνείες για την προέλευση της ονομασίας του χωριού. Σύμφωνα με ένα θρύλο, η ονομασία "Χουδέτσι" οφείλεται στον πρώτο άρχοντα κάτοικο του χωριού, τον Χούνδιο. Όπως ισχυρίζεται ο Paul Faure, η λέξη Χουδέτσι πρέπει να βγήκε από το αραβικό "quds" που σημαίνει άγιος, χωρίς όμως να εξηγεί το γιατί. Μια άλλη εκδοχή για την ονομασία Χουδέτσι, είναι η προέλευση της λέξης από τη σύνθεση των λέξεων χους (χώμα) και δέος (φόβος).


Συσχετισμός που ερμηνεύεται όπως επιθυμεί ο καθένας. Η ονομασία του χωριού, σύμφωνα με έγγραφα ενετικά (Cudeci, Chudeci), τουρκικά και άλλα, αναφέρεται για πρώτη φορά το 1279. Πριν από αυτή την χρονολογία δεν υπάρχουν στοιχεία, τουλάχιστον γραπτά, που να κάνουν λόγο για το όνομα του οικισμού. Όμως το χωριό παραμένει μέχρι τις μέρες μας προσεγμένο και από τους τωρινούς κατοίκους του και χαίρεσαι να το περπατάς στα δρομάκια…


Όπως μαρτυρούν οι ανασκαφές και τα ευρήματα (πήλινο κεφάλι Αθηνάς με κράνος, υδαταγωγοί, στην περιοχή Φλαμπουριάρης), ο οικισμός πρέπει να υπήρχε από τη Μινωική εποχή ή ίσως και πιο παλιά. Κι ωστόσο όπου κι αν βρεθείς, στα δρομάκια του χωριού Χουδέτσι. Όπως και στο μαγαζί που καθίσαμε, «Το Στέκι», ένα πολύ όμορφο καφέ στο κέντρο του χωριού και δίπλα από το εργαστήριο του Ross Daly … Η κυρία Μαρία που το έχει, ήταν ιδιαίτερα φιλόξενη…


Η παλαιότερη γνωστή μνεία στο χωριό γίνεται σε συμβόλαιο του 1279, όπου αναφέρεται ως Tudeti, κακή μεταγραφή της λέξης Chudeci σύμφωνα με τον Στέργιο Σπανάκη. Αναφέρεται σε έγγραφα του Δουκικού Αρχείου του Χάνδακα που χρονολογούνται από το 1379 και το 1395. Αλλά εμάς ως επισκέπτες, λίγο μας ένοιαζαν τα στοιχεία αυτά που παραπέμπουν στην ιστορία του τόπου… Πιο πολύ μας ένοιαζε η όμορφη κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα.


Στην ενετική απογραφή του Καστροφύλακα αναφέρεται στην επαρχία Πεδιάδος με 233 κατοίκους και στην τουρκική του 1671 με 27 χαράτσα και το όνομα Hodec. Το 1834 απογράφηκαν 20 οικογένειες Χριστιανών και 5 Τούρκων, ενώ το 1881 αριθμούσε 339 Χριστιανούς και 12 Τούρκους. Και σήμερα συναντάς αυτή την πολυπολιτισμικότητα. Ίσως έχει βοηθήσει και το γεγονός ότι έρχονται άνθρωποι που γνωρίζουν και αγαπούν τη μουσική. Το διαπιστώνει αυτό στο περπάτημα σου.


Ναι, μας άρεσε πολύ το Χουδέτσι... Το Σάββατο που πήγαμε είχε εκεί κι ένα γάμο με του νεόνυμφους από το χωριό με αποτέλεσμα να ήταν εκεί όλο το χωριό και φίλοι τους στο μαγαζί που έκαναν το γλέντι. Αν και η μέρα ήταν ζεστή εμείς, όταν έπεσα ο ήλιος κρυώναμε και δεν είχαμε ντυθεί κατάλληλα… Το χωριό βρίσκεται ανάμεσα σε βουνά και όπως διαβάσαμε υπάρχει μια πηγή στο κέντρο της πόλης. Δεν την είδαμε, αλλά θα το έχουμε υπόψη μας στο επόμενο ταξίδι μας εκεί…

Σήμερα ακόμα και ένα παιδί αν θέλει έχει εύκολη πρόσβαση στη Γραφή… Αλλά τα πράγματα στη ροή του χρόνου δεν ήταν πάντα έτσι… Διαβάστε παρακάτω μια όμορφη ιστορία για το πώς πέρασε η Γραφή από τους ρόλους στους κώδικες… Έχει ενδιαφέρον…

Ανά τους αιώνες, οι άνθρωποι έχουν χρησιμοποιήσει πολλά μέσα για να διατηρούν πληροφορίες. Σε αλλοτινές εποχές, οι συγγραφείς κατέγραφαν τα λόγια τους σε μνημεία, σε πέτρινες πλάκες ή σε ξύλινες πινακίδες, σε φύλλα περγαμηνής και σε άλλα υλικά. Στη Μέση Ανατολή, μέχρι και τον πρώτο αιώνα η αποδεκτή και καθιερωμένη μορφή στην οποία υπήρχε ο γραπτός λόγος ήταν ο ρόλος. Κατόπιν εμφανίστηκε ο κώδικας, ο οποίος με τον καιρό αντικατέστησε το ρόλο και έγινε το πιο διαδεδομένο μέσο αποθήκευσης γραπτής ύλης. Επίσης, συνέβαλε πολύ στη διάδοση της Γραφής. Τι ήταν ο κώδικας, και πώς άρχισε να χρησιμοποιείται;

Ο κώδικας ήταν το πρωτότυπο, δηλαδή η παλαιότερη μορφή, του σημερινού βιβλίου. Αποτελούνταν από φύλλα που διπλώνονταν, στοιχίζονταν και δένονταν στη ράχη. Τα φύλλα γράφονταν και από τις δύο όψεις και προστατεύονταν από ένα κάλυμμα. Ο πρώτος κώδικας δεν έμοιαζε πολύ με τα σημερινά βιβλία, αλλά, όπως συνέβη και με τις περισσότερες άλλες εφευρέσεις, εξελίχθηκε και τροποποιήθηκε ανάλογα με τις ανάγκες και τις προτιμήσεις εκείνων που τον χρησιμοποιούσαν.

Ξύλο, Κερί και Περγαμηνή

Αρχικά, οι κώδικες φτιάχνονταν συνήθως από κηρωμένες ξύλινες πινακίδες. Γραμμένα κηρωμένα πολύπτυχα, δηλαδή πινακίδες ενωμένες οριζόντια, βρέθηκαν στο Ηράκλειο, μια πόλη που καταστράφηκε μαζί με την Πομπηία από την έκρηξη του όρους Βεζούβιος το 79 Κ.Χ. Τελικά, οι άκαμπτες πινακίδες αντικαταστάθηκαν με φύλλα από εύκαμπτο υλικό. Αυτοί οι κώδικες ονομάζονταν membranae (στη λατινική), ή αλλιώς περγαμηνές, από το δέρμα που χρησιμοποιούνταν συνήθως για τις σελίδες τους.

Μερικοί σωζόμενοι κώδικες είχαν κατασκευαστεί από πάπυρο. Οι παλαιότεροι γνωστοί Χριστιανικοί κώδικες, οι οποίοι διατηρήθηκαν στο ξηρό κλίμα ορισμένων περιοχών της Αιγύπτου, είναι από πάπυρο.

Ρόλος ή Κώδικας;

Φαίνεται ότι οι Χριστιανοί χρησιμοποιούσαν κυρίως το ρόλο, τουλάχιστον μέχρι τα τέλη του πρώτου αιώνα Κ.Χ. Κατά την περίοδο από τα τέλη του πρώτου ως τον τρίτο αιώνα Κ.Χ., έλαβε χώρα μια διαμάχη ανάμεσα στους υποστηρικτές του κώδικα και στους υποστηρικτές του ρόλου. Οι συντηρητικοί, όντας εξοικειωμένοι με τη χρήση του ρόλου, δεν ήταν διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν εδραιωμένες συνήθειες και παραδόσεις. Αναλογιστείτε, όμως, τι περιλάμβανε η ανάγνωση ενός ρόλου.

Ο ρόλος αποτελούνταν συνήθως από έναν συγκεκριμένο αριθμό φύλλων παπύρου ή περγαμηνής που ήταν κολλημένα μεταξύ τους για να σχηματιστεί μια μακριά λωρίδα, η οποία κατόπιν τυλιγόταν. Το κείμενο γραφόταν σε στήλες στην μπροστινή όψη του ρόλου. Για να διαβάσει ο χρήστης το κείμενο, ξετύλιγε το ρόλο ώσπου να βρει την περικοπή που ήθελε. Μετά την ανάγνωση τον ξανατύλιγε. (Λουκάς 4:16-20)

Πολλές φορές χρειάζονταν περισσότεροι από έναν ρόλοι για ένα και μόνο σύγγραμμα, πράγμα που έκανε τη χρήση του ακόμα πιο άβολη. Παρότι οι Χριστιανοί από το δεύτερο αιώνα και έπειτα φαίνεται πως προτιμούσαν να αντιγράφουν τις Γραφές σε κώδικες, η χρήση του ρόλου συνεχίστηκε επί αιώνες. Μολαταύτα, οι ειδικοί πιστεύουν ότι η χρήση του κώδικα από τους Χριστιανούς έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ευρεία αποδοχή του.

Τα πλεονεκτήματα του κώδικα είναι προφανή —η χωρητικότητα καθώς και η ευκολία στη χρήση και στη μεταφορά. Παρότι μερικοί στις αρχές πρόσεξαν αυτά τα πλεονεκτήματα, η πλειονότητα άργησε να εγκαταλείψει τη χρήση του ρόλου. Εντούτοις, σε διάστημα αρκετών αιώνων, διάφοροι παράγοντες οδήγησαν σταδιακά στην επικράτηση του κώδικα.

Σε σύγκριση με το ρόλο, ο κώδικας ήταν πιο οικονομικός. Μπορούσε να γράψει κάποιος και στις δύο όψεις του φύλλου, ενώ αρκετά βιβλία μπορούσαν να δεθούν στον ίδιο τόμο. Μερικοί πιστεύουν ότι η ευκολία με την οποία μπορούσαν να βρεθούν συγκεκριμένες περικοπές μέσα στον κώδικα συνέβαλε καθοριστικά στην επιτυχή του διάδοση ανάμεσα στους Χριστιανούς, καθώς και σε επαγγελματίες, όπως οι νομικοί.

Για τους Χριστιανούς, τα κείμενα βολικού μεγέθους —ή απλώς ένας εύχρηστος κατάλογος Βιβλικών παραθέσεων— προσφέρονταν ιδιαίτερα για το ευαγγελιστικό έργο. Επιπρόσθετα, ο κώδικας είχε κάλυμμα, συνήθως ξύλινο, οπότε ήταν πιο ανθεκτικός από το ρόλο.

Οι κώδικες ήταν επίσης πρακτικοί για την προσωπική ανάγνωση. Στα τέλη του τρίτου αιώνα, μεταξύ των καθ’ ομολογία Χριστιανών κυκλοφορούσαν Ευαγγέλια μεγέθους τσέπης από περγαμηνή. Έκτοτε, έχουν παραχθεί κυριολεκτικά δισεκατομμύρια αντίτυπα ολόκληρης της Αγίας Γραφής ή τμημάτων της σε μορφή κώδικα.

Σήμερα, πολλά εργαλεία έχουν ανοίξει το δρόμο για γρήγορη και εύκολη πρόσβαση στη θεϊκή σοφία που περιέχει η Γραφή. Αυτή είναι διαθέσιμη σε κομπιούτερ, σε ηχογραφήσεις και σε έντυπη μορφή. Όποια έκδοση της Αγίας Γραφής και αν προτιμάτε, να καλλιεργείτε αγάπη για το Λόγο του Θεού, κάνοντάς τον καθημερινό μέλημά σας. —Ψαλμός 119:97, 167.

[Υποσημείωση]

Βλέπε το άρθρο «Ο Αρχικός Χριστιανικός Κώδιξ», στη Σκοπιά 15 Νοεμβρίου 1962, σελίδες 693-697.

• Αναδημοσίευση από τη ΣΚΟΠΙΑ 1/6/2007

Όταν η καρδιά σου το λέει, τότε συνωμοτεί το σύμπαν για να τα καταφέρεις λέει κάποιος γνωστός φιλόσοφος. Τόσα χρόνια ετοιμάζαμε αυτό το σπίτι, βήμα – βήμα… Με όσα προβλήματα αντιμετωπίζαμε και είχαν να κάνουν κυρίως με την οικοδομή και τους μαστόρους. Τώρα που όλα τελείωσαν, μπορούμε με ευχαρίστηση να το απολαύσουμε…


Μένουμε για πρώτη φορά, σχεδόν τρεις εβδομάδες και φιλοξενούμε (φιλοξενούσαμε μέχρι σήμερα…) τη φίλη μας Ζωή, από το Ηράκλειο Κρήτης. Και η αυλή μας ζωντάνεψε… Εδώ καθόμαστε μεσημέρι βράδυ. Και έχει δροσιά όταν φυσά ένα ελαφρό αεράκι κόντρα στη ζέστη του Ιουλίου… Την περασμένη εβδομάδα κάναμε εδώ τραπέζι σε φίλους. Τι όμορφα που περάσαμε.


Στην πρώτο, το μεσημεριανό, αδελφές μας από την εκκλησία Ηράκλειο Νοτία, η Σοφία και η Ελίνα είχαν έρθει στο χωριό μας για επανεπίσκεψη. Τις πήραμε με τη Στασούλα εκείνο το ίδιο πρωί και τις φέραμε από το Ηράκλειο. Και απολαύσαμε μαζί το μεσημεριανό φαγητό μας. Το απόγευμα τις ξαναπήγα σπίτι τους στο Ηράκλειο αν και οι ίδιες ήταν πρόθυμες να γυρίζουν πίσω με το λεωφορείο της γραμμής. Με ευχαρίστησαν από καρδιάς για την προθυμία μου.


Ήταν κι εκείνοι πολύ φιλόξενοι… Πάντα θυμάμαι είχαμε σπίτι μας ανθρώπους στο τραπέζι μας. Και η μητέρα μου είχε να το λέει: «Το φαϊ των εννιά, νικάτσι και τσι δέκα» με τη χαρακτηριστική κρητική διάλεκτο… Αυτό το κληρονόμησα και τους ευχαριστώ πάντοτε για τη διαπαιδαγώγηση που έλαβα, όπως αυτή. Ναι, ήταν μια πολύ όμορφη βραδιά που τη χαρήκαμε πολύ.


Χάρηκα επίσης διπλά, γιατί οι δικοί μου άνθρωποι, ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση μας  και με την καλή τους διάθεση συνέβαλαν στο να περάσουμε όμορφα… Το βλέπω πια… Τώρα που ένα – ένα τα πράγματα μπαίνουν στη θέση τους, όλα είναι πιο όμορφα… Τα λίγα που χρειαζόμαστε ακόμα στο σπίτι θα μπουν στην ώρα τους. Τώρα, ύστερα από όσα πάθαμε, έχουμε καταφέρει να βρούμε τους σωστούς επαγγελματίας ανθρώπους για να συνεργαστούμε με τον καλύτερο τρόπο.


Όμως τέτοιες βραδιές στην αυλή του σπιτιού θα μείνουν για πάντα χαραγμένες στη μνήμη μας… Επειδή γνωρίζουμε καλά πόσο σημαντικό είναι το να δίνει κανείς… Κάπως έτσι το χαμόγελο βγαίνει πιο τρανταχτό, πηγαία μέσα από τα στήθια και η καρδιά πάλετε από ενθουσιασμό… Το να κάνεις αυτό που θες και να βλέπεις και τον άλλον να χαίρεται, είναι ασφαλώς η καλύτερη «πληρωμή».


Οι φωτογραφίες είναι αψευδής μάρτυρας μιας πολύ όμορφης βραδιάς που θα θέλαμε να ξανακάνουμε σύντομα… Δεν ξέρω αν θα τα καταφέρουμε, το πιο πιθανό είναι όχι μιας και σε λίγο φεύγουμε από την Κρήτη, αλλά αφού μπορέσαμε τώρα, είναι περισσότερο από βέβαιο ότι θα τα καταφέρνουμε πάντα. Ευχαριστούμε Ιεχωβά γι’ αυτή την όμορφη μέρα που μας χάρισες…

Χρειάστηκε ένα τηλεφώνημα από την Χρυσάνθη, την αγαπημένη της Σούλας (και το αντίθετο…) για να σχεδιάσουμε και να πάμε στο Τυμπάκι, νότια του νομού Ηρακλείου. Το οργανώσαμε κάπως σαν εκδρομή, αλλά δεν ήταν και τόσο εύκολο στην υλοποίηση του, δεδομένου ότι ξεκινήσαμε απόγευμα, με ντάλα τον ήλιο να καίει τα κεφάλια μας και με το αιρκοντίσιον του αυτοκινήτου να δουλεύει στο φουλ…


Και, διαβάζοντας αυτό το σημείωμα οι ντόπιοι, ίσως γελάσετε, αλλά για μας (εμένα δηλαδή…) που δεν ξέρουμε και τόσο καλά το δρόμο, το να φτάσουμε στο Τυμπάκι ήταν μια μικρή δοκιμασία … Έφτασα καλά μέχρι τον Πύργο από τον νότιο οδικό άξονα της Κρήτης, αλλά κάπου εκεί μπερδεύτηκα. Και για να μην ακολουθήσω την πινακίδα που έδειχνε προς Ηράκλειο, μπήκα μέσα στον Πύργο. Και ταλαιπωρήθηκα επαρκώς καθώς μας οδηγούσε προς τον Χάρακα…


Ευτυχώς οι άνθρωποι στην Κρήτη, τουλάχιστον αυτοί με τους οποίους μιλήσαμε εμείς, αναζητώντας το δρόμο για τις Μοίρες και το Τυμπάκι, ήταν πολύ ευγενικοί... Έτσι τα καταφέραμε να φτάσουμε στον προορισμό μας, με ασφάλεια και όχι και τόσο μεγάλη καθυστέρηση, τελικά. Οι άνθρωποι μας υποδέχθηκαν με πολύ αγάπη, φιλόξενοι όσο δεν παίρνει…


Τους παρακολουθούσα με προσοχή... Μια οικογένεια πολύ ενωμένη… Δεν βρίσκεις πολλές τέτοιες στον κόσμο, σήμερα… Ο παππούς Γιώργος, η γιαγιά Μαρία, τα παιδιά τους, οι γαμπροί τους, τα εγγόνια τους. Όλοι ήταν εκεί… Ένα υπέροχο μελίσσι. Με ζωντάνια και δύναμη για ζωή. Με τα αστεία τους, τα καλαμπούρια τους… Το έβλεπες, ως συναίσθημα που κυριαρχούσε παντού…


Το τραπέζι ήταν συνεχώς γεμάτο με πράγματα. Είτε για τη ρακή, είτε για το κρασί που ήρθε λίγο αργότερα, το βράδυ με τα φαγητά που ετοίμασαν στο λεπτό τα κορίτσια στην κουζίνα τους... Και αποτελούσε για μας έκπληξη όμορφη, επειδή πήγαμε μόνο για να τους δούμε. Αλλά οι άνθρωποι, μας περίμεναν και είχαν κάνει το κουμάντο τους…


Και η κουβέντα μας ήταν πολύ όμορφη… Με τα αστεία μας, με το γέλιο μας… Ναι, τη χαρήκαμε αυτή τη συνάντηση… Η αυλή τους έβλεπε σε ένα ήσυχο δρόμο, μακριά από το δρόμο της δημοσιάς. Τόσο που αν και το Τυμπάκι είναι μια μικρή πόλη, στα μάτια μας έμοιαζε με… χωριό. Ένα χωριό πολύ όμορφο και μάλιστα ξεχωριστό…


Καθίσαμε κοντά τέσσερις ώρες… Και πραγματικά περάσαμε υπέροχα… Για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. Είδαμε ανθρώπους που θέλαμε να δούμε, τους χαρήκαμε στη κουβέντα μας και όταν ήρθε η ώρα να φύγουμε, εκεί κατά τις 10:30 ήμασταν πλήρεις από όλες τις απόψεις. Κι όπως κάνουν πάντα οι παραδοσιακοί Κρητικοί, μας έδωσαν αρκετά πράγματα να πάρουμε μαζί μας…


Ο δρόμος μας στην επιστροφή ήταν σαφώς καλύτερος. Ακολουθήσαμε το δρoμολόγιο προς Ηρακλείο. Έναν πραγματικά καλό δρόμο που αν και είχε περισσότερα χιλιόμετρα, εντούτοις κάναμε τον ίδιο ακριβώς χρόνο, να γυρίσουμε σπίτι. Στις 12:30 ήμασταν πια πίσω. Γεμάτοι από όμορφα συναισθήματα, που έχει κανείς όταν είναι παρέα με καλούς φίλους, όπως αυτά για τη Χρυσάνθη και της οικογένειας της…

Όμορφη σχεδόν εικαστική παρουσίαση της Αγίας Γραφής από μια φωτογραφία τραβηγμένη στη Θεσσαλονίκη από φίλη μας και αδελφή μας… Υπέροχη, δε βρίσκετε;


Για κάποιους μη εξοικειωμένους ίσως φανεί παράξενη μια τέτοια εικονογράφηση της Αγίας Γραφής. Ωστόσο εμείς γνωρίζουμε πολύ καλά τι θησαυρούς κρύβει στις σελίδες της και πόσο καλή πνευματική τροφή είναι για όλους μας.


Μερικά από τα όμορφα και ενθαρρυντικά πράγματα που περιέχει η Αγία Γραφή και μας κάνουν να είμαστε χαρούμενοι και εξοπλισμένοι επαρκώς απέναντι σε κάθε δυσκολία. Ένα κείμενο που διαβάζεται πιο πολύ με την καρδιά και όχι με το μυαλό…

Οι εβραϊκές γραφές ολοκληρώθηκαν στο τέλος του πέμπτου αιώνα Π.Κ.Χ. Τους μετέπειτα αιώνες, Ιουδαίοι λόγιοι, ιδιαίτερα οι Σοφερείμ και αργότερα οι Μασορίτες, αποδείχτηκαν επιμελείς θεματοφύλακες του εβραϊκού κειμένου. Ωστόσο, τα αρχαιότερα βιβλία της Γραφής ανάγονται στις ημέρες του Μωυσή και του Ιησού του Ναυή, χίλια χρόνια πριν από την εποχή των Σοφερείμ. Το υλικό πάνω στο οποίο γράφτηκαν αυτά τα βιβλία ήταν ευπαθές και γι’ αυτό οι ρόλοι έπρεπε να αντιγράφονται πολλές φορές. Τι γνωρίζουμε για το επάγγελμα του γραφέα εκείνη την αρχαία εποχή; Υπήρχαν επιδέξιοι αντιγραφείς στον αρχαίο Ισραήλ;

Τα αρχαιότερα Βιβλικά χειρόγραφα που έχουμε στη διάθεσή μας σήμερα είναι κάποια τμήματα των Ρόλων της Νεκράς Θαλάσσης, και μερικά από αυτά χρονολογούνται από τον τρίτο και το δεύτερο αιώνα Π.Κ.Χ. «Δεν έχουμε παλαιότερα αντίγραφα κανενός τμήματος της Γραφής», εξηγεί ο καθηγητής Άλαν Ρ. Μίλαρντ, ειδήμων στις γλώσσες και στην αρχαιολογία της Εγγύς Ανατολής, και προσθέτει: «Οι γειτονικοί πολιτισμοί μπορούν να δείξουν πώς εργάζονταν οι αρχαίοι γραφείς, και αυτού του είδους η γνώση μπορεί να βοηθήσει στην αξιολόγηση του εβραϊκού κειμένου και της ιστορίας του».

Οι Πρώτοι Επαγγελματίες Γραφείς

Ιστορικά, θρησκευτικά, νομικά, ακαδημαϊκά και λογοτεχνικά κείμενα παράγονταν στη Μεσοποταμία πριν από τέσσερις χιλιάδες χρόνια. Οι σχολές γραφέων ευημερούσαν και ένα από τα μαθήματα που διδάσκονταν ήταν η πιστή αντιγραφή υπαρχόντων κειμένων. Οι σύγχρονοι λόγιοι βρίσκουν μόνο πολύ μικρές αλλαγές σε βαβυλωνιακά κείμενα τα οποία αντιγράφτηκαν επανειλημμένα επί μία και πλέον χιλιετία.

Το επάγγελμα του γραφέα δεν περιοριζόταν στη Μεσοποταμία. Η Εγκυκλοπαίδεια της «Οξφόρδης για την Αρχαιολογία στην Εγγύς Ανατολή» (The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East) δηλώνει: «Ο Βαβυλώνιος γραφέας στα μέσα της δεύτερης χιλιετίας Π.Κ.Χ. είναι πιθανό ότι θα λειτουργούσε άνετα σε οποιαδήποτε κέντρα γραφέων που υπήρχαν σε όλη τη Μεσοποταμία, τη Συρία, τη Χαναάν, ακόμη δε και την Αίγυπτο».

Το επάγγελμα του γραφέα ήταν επάγγελμα περιωπής στην Αίγυπτο στις ημέρες του Μωυσή. Οι γραφείς αντέγραφαν συνεχώς λογοτεχνικά έργα. Αυτή η δραστηριότητα απεικονίζεται στη διακόσμηση αιγυπτιακών τάφων των οποίων η ηλικία ξεπερνάει τα τέσσερις χιλιάδες έτη. Η προαναφερθείσα εγκυκλοπαίδεια λέει σχετικά με τους αρχαίους γραφείς εκείνης της πρώιμης περιόδου: «Τη δεύτερη χιλιετία Π.Κ.Χ., είχαν ήδη δημιουργήσει μια συλλογή συγγραμμάτων που αποτελούν αντιπροσωπευτικά δείγματα των μεγάλων πολιτισμών της Μεσοποταμίας και της Αιγύπτου, ενώ είχαν θεσπίσει και έναν κώδικα δεοντολογίας για τον επαγγελματία γραφέα».

Αυτός ο “κώδικας δεοντολογίας” περιλάμβανε τη χρήση κολοφώνων τους οποίους πρόσθεταν στο κυρίως κείμενο. Οι κολοφώνες περιείχαν τα ονόματα του γραφέα και του ιδιοκτήτη της πινακίδας, την ημερομηνία, την πηγή του πρωτοτύπου από το οποίο είχε αντιγραφεί η πινακίδα, τον αριθμό των γραμμών και ούτω καθεξής. Πολλές φορές ο γραφέας πρόσθετε: «Γράφτηκε και ελέγχθηκε με βάση το πρωτότυπό του». Αυτές οι λεπτομέρειες δείχνουν ότι τους αρχαίους αντιγραφείς τους απασχολούσε η ακρίβεια.

Ο καθηγητής Μίλαρντ, λόγια του οποίου παρατέθηκαν νωρίτερα, δηλώνει: «Μπορούμε να διακρίνουμε ότι υπήρχε μια διαδικασία αντιγραφής η οποία περιλάμβανε έλεγχο και διόρθωση, διαδικασία που ενσωμάτωνε τεχνικές για την αποφυγή λαθών. Μερικές από αυτές τις τεχνικές, ιδιαίτερα η καταμέτρηση των γραμμών ή των λέξεων, επανεμφανίστηκαν στις μεθόδους των Μασοριτών στις αρχές του Μεσαίωνα». Έτσι λοιπόν, τον καιρό του Μωυσή και του Ιησού του Ναυή, υπήρχε μια νοοτροπία η οποία συνέβαλε στο να μεταβιβάζονται με προσοχή και ακρίβεια τα συγγράμματα που υπήρχαν ήδη στη Μέση Ανατολή.

Είχαν και οι Ισραηλίτες ικανούς αντιγραφείς; Τι δείχνουν οι εσωτερικές αποδείξεις της Γραφής;

Γραφείς στον Αρχαίο Ισραήλ

Ο Μωυσής ανατράφηκε ως μέλος του σπιτικού του Φαραώ. (Έξοδος 2:10· Πράξεις 7:21, 22) Σύμφωνα με τους αιγυπτιολόγους, η εκπαίδευση του Μωυσή περιλάμβανε το να μάθει καλά την αιγυπτιακή γραφή και τουλάχιστον κάποιες από τις επιδεξιότητες των γραφέων. Στο βιβλίο του «Ο Ισραήλ στην Αίγυπτο» (Israel in Egypt), ο καθηγητής Τζέιμς Κ. Χόφμαϊερ αναφέρει: «Υπάρχει λόγος να πιστεύουμε τη βιβλική παράδοση που αποδίδει στον Μωυσή την ικανότητα να καταγράφει γεγονότα και να συντάσσει οδοιπορικά, καθώς και άλλες εργασίες που έκαναν οι γραφείς».

Η Γραφή αναφέρεται και σε άλλους στον αρχαίο Ισραήλ οι οποίοι είχαν επιδεξιότητες γραφέα. Σύμφωνα με το έργο «Η Ιστορία της Αγίας Γραφής», Έκδοση Κέμπριτζ (The Cambridge History of the Bible), ο Μωυσής «διόρισε εγγράμματους αξιωματούχους να καταγράφουν αποφάσεις και οργανωτικές υποθέσεις». Αυτό το συμπέρασμα βασίζεται στο εδάφιο Δευτερονόμιο 1:15, το οποίο λέει: «[Εγώ ο Μωυσής] πήρα, λοιπόν, τις κεφαλές των φυλών σας και τους έθεσα κεφαλές σε εσάς, χιλίαρχους και εκατόνταρχους και πεντηκόνταρχους και δέκαρχους και επόπτες των φυλών σας». Ποιοι ήταν αυτοί οι επόπτες;

Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «επόπτης» εμφανίζεται κάποιες φορές σε Γραφικές περικοπές οι οποίες αναφέρονται στις ημέρες του Μωυσή και του Ιησού του Ναυή. Διάφοροι λόγιοι εξηγούν ότι αυτή η λέξη σημαίνει «γραμματέας», «κάποιος που “γράφει” ή “καταγράφει”» και «αξιωματούχος ο οποίος βοηθούσε το δικαστή κάνοντας γραμματειακή εργασία». Ο αριθμός των περιπτώσεων όπου εμφανίζεται αυτή η εβραϊκή λέξη δείχνει ότι υπήρχαν αρκετοί τέτοιοι γραμματείς στον Ισραήλ και ότι αρχικά είχαν εκτεταμένες ευθύνες στη διοίκηση του έθνους.

Το τρίτο παράδειγμα αφορά τους ιερείς του Ισραήλ. Η Εγκυκλοπαίδεια «Τζουντάικα» (Encyclopaedia Judaica) υποστηρίζει ότι «οι θρησκευτικές και οι κοσμικές τους αρμοδιότητες απαιτούσαν να είναι εγγράμματοι». Λόγου χάρη, ο Μωυσής πρόσταξε τους γιους του Λευί: «Στο τέλος κάθε εφτά χρόνων θα διαβάζεις αυτόν το νόμο μπροστά σε όλο τον Ισραήλ». Οι ιερείς επωμίστηκαν τη φροντίδα του επίσημου αντιγράφου του Νόμου. Αυτοί εξουσιοδοτούσαν και επέβλεπαν την παραγωγή των μετέπειτα αντιγράφων.—Δευτερονόμιο 17:18, 19· 31:10, 11.

Εξετάστε πώς έγινε το πρώτο αντίγραφο του Νόμου. Τον τελευταίο μήνα της ζωής του, ο Μωυσής είπε στους Ισραηλίτες: «Την ημέρα που θα περάσετε τον Ιορδάνη για να μπεις στη γη που σου δίνει ο Ιεχωβά ο Θεός σου, πρέπει να στήσεις μεγάλες πέτρες και να τις ασπρίσεις με ασβέστη. Και πρέπει να γράψεις πάνω τους όλα τα λόγια αυτού του νόμου». (Δευτερονόμιο 27:1-4) Μετά την καταστροφή της Ιεριχώς και της Γαι, οι Ισραηλίτες συγκεντρώθηκαν στο Όρος Εβάλ, το οποίο βρίσκεται στο κέντρο της Υποσχεμένης Γης. Εκεί ο Ιησούς του Ναυή έγραψε όντως πάνω στις πέτρες ενός θυσιαστηρίου «ένα αντίγραφο του νόμου του Μωυσή». (Ιησούς του Ναυή 8:30-32) Για να γίνουν οι εν λόγω επιγραφές έπρεπε να υπάρχουν άνθρωποι με γνώσεις γραφής αλλά και ανάγνωσης. Αυτό δείχνει ότι οι αρχαίοι Ισραηλίτες είχαν την κατάρτιση και τις επιδεξιότητες που χρειάζονταν για να διατηρήσουν τα ιερά κείμενά τους με ακρίβεια.

Ακεραιότητα του Κειμένου των Γραφών

Μετά τις ημέρες του Μωυσή και του Ιησού του Ναυή παράχθηκαν και διάφοροι άλλοι εβραϊκοί ρόλοι, τους οποίους αντέγραψαν με το χέρι. Καθώς αυτά τα αντίγραφα φθείρονταν ή υφίσταντο τις συνέπειες είτε της υγρασίας είτε της μούχλας, έπρεπε να αντικαθίστανται. Αυτή η διαδικασία αντιγραφής συνεχίστηκε επί αιώνες.

Παρά την επιμέλεια των αντιγραφέων της Γραφής, κάποια λάθη εισχώρησαν αναπόφευκτα. Αλλά μήπως τα λάθη των αντιγραφέων επέφεραν ουσιαστικές αλλαγές στο κείμενο της Γραφής; Όχι. Ως σύνολο, αυτά τα λάθη είναι ασήμαντα και δεν επηρεάζουν τη γενική ακεραιότητα του κειμένου της Γραφής, όπως αποδεικνύεται μέσω κριτικής σύγκρισης με αρχαία χειρόγραφα.

Για τους Χριστιανούς, η άποψη του Ιησού Χριστού για τα πρώτα βιβλία της Γραφής αποτελεί επιβεβαίωση της ακεραιότητας του κειμένου των Αγίων Γραφών. Εκφράσεις όπως «Δεν διαβάσατε στο βιβλίο του Μωυσή;» και «Δεν σας έδωσε ο Μωυσής το Νόμο;» δείχνουν ότι ο Ιησούς θεωρούσε αξιόπιστα τα αντίγραφα που είχαν γραφτεί με το χέρι και ήταν διαθέσιμα όταν εκείνος βρισκόταν στη γη. (Μάρκος 12:26· Ιωάννης 7:19) Επιπλέον, ο Ιησούς επιβεβαίωσε την ακεραιότητα ολόκληρου του κειμένου των Εβραϊκών Γραφών όταν είπε: «Όλα τα γραμμένα στο νόμο του Μωυσή και στους Προφήτες και στους Ψαλμούς σχετικά με εμένα πρέπει να εκπληρωθούν».—Λουκάς 24:44.

Έχουμε, λοιπόν, λόγους να είμαστε πεπεισμένοι ότι οι Άγιες Γραφές έχουν μεταβιβαστεί με ακρίβεια από την αρχαιότητα. Συμβαίνει αυτό ακριβώς που δήλωσε ο θεόπνευστος προφήτης Ησαΐας: «Το χλωρό χορτάρι ξεράθηκε, το άνθος μαράθηκε· ο λόγος όμως του Θεού μας θα παραμείνει στον αιώνα». —Ησαΐας 40:8.

[Υποσημειώσεις]

Ο Ιησούς του Ναυή, ο οποίος έζησε στα μέσα της δεύτερης χιλιετίας Π.Κ.Χ., αναφέρει τη χαναανιτική πόλη Κιριάθ-σεφέρ, που σημαίνει «Πόλη του Βιβλίου» ή «Πόλη του Γραφέα».—Ιησούς του Ναυή 15:15, 16.

Αναφορές σχετικά με καταγραφές νομικών ζητημάτων από τον Μωυσή μπορούν να βρεθούν στα εδάφια Έξοδος 24:4, 7· 34:27, 28· και Δευτερονόμιο 31:24-26. Για έναν ύμνο που κατέγραψε ο ίδιος γίνεται λόγος στο εδάφιο Δευτερονόμιο 31:22, ενώ για την καταγραφή της οδοιπορίας στην έρημο υπάρχει αναφορά στο εδάφιο Αριθμοί 33:2.

• Αναδημοσίευση από την ΣΚΟΠΙΑ 15/3/2007