Στη χώρα που ανθίζει η φαιδρά πορτοκαλαία μπορεί να μην κάνουμε μακροχρόνιους προγραμματισμούς, αλλά για τέτοια είμαστε πρώτοι. Να κλείσουμε τραπέζι στο καλύτερο μαγαζί να το «τσικνίσουμε» με φίλους, διότι εμείς τηρούμε τα έθιμα βρε αδερφέ!...

Θα πέσουμε σαν τις ακρίδες πάνω στα παϊδάκια, λες και δε φάγαμε ποτέ στη ζωή μας κρέας και το λαχταρούμε, θα πιούμε κι ένα σκασμό κρασί, αποκριές είναι, να μην το ρίξουμε έξω; Το διάολο, εδώ θα μας πιάσουνε οι αναστολές;

Το έθιμο της αποκριάς έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα (τα Βάκχεια στην αρχαία Ελλάδα και τα Λουπερκάλια και Σατουρνάλια στην αρχαία Ρώμη) και συνεχίστηκε με διάφορες μορφές ως τις μέρες μας. Άμεσα συνδεδεμένες με την αρχή του νέου έτους και αργότερα με την άνοιξη, τη γονιμότητα και τον εξαγνισμό οι γιορτές των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων αποτέλεσαν τον πρωταρχικό πυρήνα των σημερινών εορτασμών της αποκριάς, κύριο χαρακτηριστικό των οποίων σε όλες τις εποχές ήταν η ευθυμία, η έντονη πανηγυρικότητα και η μεταμφίεση. Οι Ρωμαίοι μεταμφιεσμένοι προσπαθούσαν να ξορκίσουν το κακό και να ευχηθούν το νέο έτος να είναι καλότυχο. Στο Βυζάντιο μεταμφιέσεις γινόταν κυρίως κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου, ενώ κατά το Μεσαίωνα, παρά την αποδοκιμασία της Εκκλησίας, οι γιορτές της Αποκριάς, το γνωστό καρναβάλι (carnem levare = αποχή από το κρέας) έγιναν πιο πανηγυρικές με χορούς μεταμφιεσμένων και τρελό ξεφάντωμα. Την περίοδο της Αναγέννησης η πολιτισμική άνθιση στις πόλεις της Ιταλίας Φλωρεντία και Βενετία αντικατοπτρίζεται και στο καρναβάλι, το οποίο ενδύεται με μεγαλοπρέπεια. Το καρναβάλι της Βενετίας με τις πολυτελείς φορεσιές και τις πολιτιστικές εκδηλώσεις (θέατρο, χορό, ζογκλέρ) επιβίωσε μέχρι τις μέρες μας επηρεάζοντας τα έθιμα πολλών χωρών.

Ένα από τα πιο γνωστά, επίσης, καρναβάλια του κόσμου είναι και αυτό του Ρίο ντε Ζανέιρο (σχετικά πρόσφατο -19ος αι.), όπου κάθε χρόνο πολλές σχολές σάμπα λαμβάνουν μέρος με χιλιάδες μέλη τους στον ετήσιο διαγωνισμό για την ανάδειξη της καλύτερης σχολής. Εκατοντάδες άρματα και χορευτές με πολύχρωμες φορεσιές παρελαύνουν ξεσηκώνοντας τους χιλιάδες τουρίστες να συμμετάσχουν στη διάχυτη ευθυμία. Κατά το πρότυπο αυτών των σύγχρονων καρναβαλιών οργανώνονται σε πολλές πόλεις της Ελλάδας (Πάτρα, Ξάνθη κ.α.) αποκριάτικες εκδηλώσεις με παρελάσεις αρμάτων, ομάδες μεταμφιεσμένων, κ.ά.

Στην Ελλάδα τα έθιμα της αποκριάς παίρνουν κατά περιοχές (Νάουσα, Σοχός Θεσσαλονίκης κ.α.) ποικίλες μορφές με μεταμφιέσεις, χορούς, αποκριάτικα τραγούδια, όπου κυριαρχεί η σεξουαλική ελευθεριότητα, η διάχυτη γηθοσύνη και ο πανηγυρισμός, στοιχεία που συνδέουν τις ελληνικές αποκριές με τα αρχαία ελληνικά και ρωμαϊκά έθιμα. Οι μεταμφιέσεις μπορεί να είναι μεμονωμένες (πιερότος, κολομπίνα), όπου μπορεί να διακρίνει κανείς επιδράσεις π.χ. από την Commedia dell’ arte, ή πιο συχνά συλλογικές: ομάδες μεταμφιεσμένων παίζουν συγκεκριμένους ρόλους σε δρώμενα, όπως γάμοι, δίκες κτλ. Συνήθεις είναι οι μεταμφιέσεις του γαμπρού και της νύφης με συνοδεία κουμπάρων και συμπεθέρων, του Γέρου και των Νυφάδων κ.ά.

Σε πολλές περιοχές (Κοζάνη, Καστοριά) η φωτιά αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα των εορτασμών της αποκριάς. Στο Σοχό Θεσσαλονίκης είναι χαρακτηριστική η ζωόμορφη μεταμφίεση των κατοίκων με προβιές ζώων και κουδούνια, ενώ στη Νάουσα οι μεταμφιεσμένοι (Μπούλες ή Γενίτσαροι) φοράνε τοπικές στολές και καλύπτουν το πρόσωπό τους με μάσκες. Στα Γρεβενά γιορτάζουν τα «ανακατωσάρια», με μεταμφιέσεις, χορούς και παραδοσιακή μουσική από πολυάριθμες ορχήστρες πνευστών.

Τα αποκριάτικα τραγούδια είναι δημοτικά τραγούδια αναφερόμενα στη γιορτή της αποκριάς. Άλλα από αυτά έχουν χαρακτήρα σκωπτικό και περιγελαστικό και άλλα βακχικό εύθυμο. Πολύ συχνά οι ομάδες των μεταμφιεσμένων ανταλλάσσουν περιπαιχτικά στιχάκια, που πολλές φορές έχουν σεξουαλικό περιεχόμενο (αθυρόστομα).

• Τα στοιχεία για τις αποκριές είναι παρμένα από την εγκυκλοπαίδεια "Μαλλιάρης".