Οι δημόσιοι χώροι στην Ελλάδα είναι διαχρονικά ένα κοινωνικό αγαθό σε κρίση. Στη σημερινή συγκυρία αυτή η κρίση βαθαίνει και αποκτά νέα χαρακτηριστικά που την καθιστούν επικίνδυνη για το μέγεθος, την ποιότητα και, εν τέλει, την ίδια τους την ύπαρξη.

Η περίπτωση της Ακαδημίας Πλάτωνος επαληθεύει τόσο την διαχρονικότητα του ζητήματος όσο και τον τρόπο με τον οποίον αυτό εξακολουθεί να τακτοποιείται παρά τις δραματικές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής στο λεκανοπέδιο της Αθήνας από τον τρόπο που αναπτύχθηκε οικονομικά, κοινωνικά και πολεοδομικά η Αττική.

Η Συνοικία ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΠΛΑΤΩΝΟΣ, με τις δύο γειτονιές της - τον Άγιο Γεώργιο και την Ακαδημία Πλάτωνος – περικλείεται από τη Λ. Αθηνών συνορεύοντας με τον Βοτανικό, τις σιδηροδρομικές γραμμές συνορεύοντας με το Μεταξουργείο, τη Λεωφόρο Κηφισού και το Σταθμό των ΚΤΕΛ, ενώ στα βόρειά της ξεκινά η Συνοικία του Κολωνού. Αναπτύσσεται γύρω από τον ιστορικό και αρχαιολογικό τόπο της Ακαδημίας του Πλάτωνος. Βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής και σε επαφή με το Ιστορικό Κέντρο της Αθήνας. Παράλληλα, δέχτηκε και δέχεται την άμεση επιρροή ενός άλλου, πολύ σημαντικού χώρου, του Ελαιώνα.

Στη συνοικία έχει σωρευτεί διαχρονικά μεγάλος όγκος προβλημάτων, που την έχει οδηγήσει στην υποβάθμιση. Υποβάθμιση του περιβάλλοντος κατοικίας και της ποιότητα ζωής, του Αρχαιολογικού χώρου, των κοινωνικών συνθηκών και των χώρων που συγκεντρώνονται διάφορες οικονομικές δραστηριότητες. Επίσημα, αυτή η υποβάθμιση αναγνωρίζεται από το 1988 στο κείμενο και τις προτάσεις του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου του Δήμου Αθηναίων.

Χρειάστηκαν 22 χρόνια και διαρκείς κινητοποιήσεις των κατοίκων για να φτάσουμε στην πρώτη ουσιαστική ενέργεια από πλευράς πολιτείας, στα τέλη του Δεκέμβρη του 2010, για τη σωτηρία του Αρχαιολογικού Χώρου. Κατά τα λοιπά, καμία ουσιαστική ενέργεια ανάλογη της σοβαρότητας των προβλημάτων δεν έχει προωθηθεί, κυρίως από το Δήμο Αθηναίων. Αντίθετα, ο τελευταίος επέμενε μέχρι και τις δημοτικές εκλογές στην “τακτοποίηση” των θεμάτων που πρόκυψαν λόγω της διαχρονικής απραξίας των δημοτικών αρχών για την εξασφάλιση μεγάλης έκτασης ενιαίων χώρων, χαρακτηρισμένων ως κοινόχρηστων από το 1968, μέσω της σαλαμοποίησης και, πρακτικά, της μείωσής τους.

Η μικρή μας ιστορία ξεκινά την περίοδο της ευφορίας του real estate και του μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης, για το οποίο κατηγορείται σήμερα ο απλός εργαζόμενος. Η εγκατάσταση του Χρηματιστηρίου στη Λ. Αθηνών και οι γνωστές εξελίξεις στον Ελαιώνα, στρέφουν το ενδιαφέρον των αξιοποιητών γης στην εγκαταλειμένη και υποβαθμισμένη περιοχή.

Πράξη 1η. Η Ν. Α. Αθηνών επιχειρεί να ανεγείρει κτίριο διοίκησης σε οικόπεδο μέσα σε περιοχή κατοικίας, σε δρόμους μικρού πλάτους από τους οποίους έχουν πρόσβαση ένα δημόσιο και δύο ιδιωτικά δημοτικά σχολεία. Χρειάστηκε πάνω από ένας χρόνος κινητοποιήσεων, εκδηλώσεων, παραστάσεων διαμαρτυρίας και δημοσιεύσεων στον τύπο για να επιτευχθεί το αυτονόητο: - Να ισχύσουν οι χρήσεις γης του Γ.Π.Σ. που δεν επιτρέπουν “κεντρική διοίκηση” σε περιοχή “γενικής κατοικίας” και να παραχωρηθεί το οικόπεδο από την Νομαρχία για ανέγερση νηπιαγωγείου. Τώρα, οι κάτοικοι κυνηγούν άλλους αρμόδιους και τον χρόνο, αφού η παραχώρηση τελεί υπό τον περιορισμό της τριετίας για έναρξη εργασιών.

Πράξη 2η. Φθινόπωρο του 2008 κάτοικοι της περιοχής αντιλαμβάνονται τις εκσκαφές σε ιδιωτικό οικόπεδο που δεν βρίσκεται απλά στα όρια του Αρχαιολογικού Χώρου (Α.Χ.) αλλά μπαίνει σαν σφήνα στο κυρίως σώμα του και σε ορισμένα σημεία του τέμνεται από το όριο του Α.Χ.

Η Επιτροπή Κατοίκων αποφασίζοντας να αντιδράσει και να διερευνήσει το “πως” και το “γιατί” των εκσκαφών, βρίσκεται μπροστά:

1. - Σε μια οικοδομική άδεια που εκδόθηκε από την Πολεοδομία του Δήμου Αθηναίων για ένα κτίριο γραφείων 20.000 τ.μ. με τέσσερις υπόγειους χώρους στάθμευσης. Είχαν προηγηθεί αλεπάλληλες αποφάσεις του πρώην Υπουργείου Πολιτισμού επί Βουλγαράκη για την έγκριση της ανέγερσης του κτιρίου, χωρίς όμως να έχουν εγκριθεί οι Περιβαλλοντικοί Όροι από το πρώην ΥΠΕΧΩΔΕ, απαραίτητη προϋπόθεση για την έκδοση της άδειας.

2. - Στην προσπάθεια της ιδιοκτήτριας της έκτασης να αποσπάσει από τη Νομαρχία Αθηνών θετική γνωμοδότηση για τους Περιβαλλοντικούς Όρους, με το επιχείρημα ότι έχει εκδοθεί η άδεια!

3. - Στην διαπίστωση ότι τον Σεπτέμβριο του 2004 καθορίζεται Ζώνη Προστασίας του Αρχαιολογικού Χώρου με χρήσεις “Βιομηχανικού Πάρκου” (παγκόσμια πρωτοτυπία επεξεργασμένη από το πρώην ΥΠΕΧΩΔΕ από το 2003), δεν τηρείται το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο του Δήμου (1988) που στη συγκεκριμένη έκταση ορίζει χρήση “Πρασίνου” και το όριο απαλλοτρίωσης του Αρχαιολογικού Χώρου επικαλύπτει το σχέδιο πόλης του 1968 στο συγκεκριμένο σημείο με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν σαφή οικοδομικά τετράγωνα και δρόμοι!

Οι κάτοικοι πετυχαίνουν την αναβολή της συζήτησης του θέματος στο νομαρχιακό συμβούλιο. Σε ερώτηση που υποβάλλεται από βουλευτές (ΣΥΡΙΖΑ) προς τους Υπουργούς Πολιτισμού, Περιβάλλοντος και Εσωτερικών τον Μάρτη του 2009, ο υφυπουργός Εσωτερικών ενημερώνει ότι η Πολεοδομία επέβαλε “διακοπή εργασιών” στο έργο, παραδεχόμενος ότι εκτός από την έλλειψη περιβαλλοντικών όρων, διαπιστώθηκαν και “ασάφειες” στο τοπογραφικό σχέδιο (κατόπιν εορτής οι “ασάφειες”!).

Τον Μάρτη του 2009 κατατίθεται από βουλευτές (ΣΥΡΙΖΑ) ερώτηση στη Βουλή προς τους Υπουργούς Πολιτισμού, Περιβάλλοντος και Εσωτερικών. Ο υφυπουργός Εσωτερικών στην απάντησή του ενημερώνει ότι η Πολεοδομία επέβαλε “διακοπή εργασιών” στο έργο, παραδεχόμενος ότι εκτός από την έλλειψη περιβαλλοντικών όρων, διαπιστώθηκαν και “ασάφειες” στο τοπογραφικό σχέδιο (κατόπιν εορτής οι “ασάφειες”!).

Μάϊο του 2009 εντείνονται οι κινητοποιήσεις των κατοίκων και το Δημοτικό Συμβούλιο παίρνει απόφαση για “αναστολή έκδοσης νέων οικοδομικών αδειών” σε μια ζώνη οικοδομικών τετραγώνων γύρω από τον Αρχαιολογικό Χώρο προκειμένου να εκπονήσει μελέτη ανάπλασης. Αρκετά αργότερα πληροφορηθήκαμε πως είχε προηγηθεί άλλη ενέργεια σαν προϋπόθεση εκπόνησης του συγκεκριμένου σχεδίου: τον Απρίλιο η αρμόδια υπηρεσία του Δήμου εκπόνησε και υπέβαλε στα Υπουργεία Πολιτισμού και ΠΕΧΩΔΕ “μελέτη τροποποίησης του ορίου του Αρχαιολογικού Άλσους”, δηλαδή πρόταση μείωσης του ορίου ακριβώς εκεί που υπήρχαν οι “ασάφειες” των τοπογραφικών και μπορεί να “κόλλαγαν” οι άδειες αν κάποιες “συμμορίες ψευτοοικολόγων” τις αντιληφθούν.

Και ενώ, μόλις, έχουν προκηρυχθεί οι βουλευτικές εκλογές, έρχεται εσπευσμένα στο Δημοτικό Συμβούλιο για κατ΄ αρχήν έγκριση η “μελέτη πολεοδομικού ανασχεδιασμού Ακαδημίας Πλάτωνος”.

Η μαζική συμμετοχή των κατοίκων τόσο στη συγκέντρωση διαβούλευσης που οργάνωσε το Δημοτικό Διαμέρισμα όσο και σε αυτήν που οργάνωσε αργότερα η Επιτροπή Κατοίκων, η με πολλά και ουσιαστικά επιχειρήματα απόρριψη της μελέτης σαν “μελέτης τακτοποίησης” και σε καμιά περίπτωση πολεοδομικού ανασχεδιασμού ή ανάπλασης και η διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου πλαισίου προτάσεων για την Ανάπλαση του Αρχαιολογικού Χώρου, της ευρύτερης περιοχής του και όλης της συνοικίας, έγιναν αντικείμενο θετικής προβολής από πολλά ΜΜΕ, σπάζοντας τη σιωπή για την περιοχή.

Σαν αποτέλεσμα αυτού του κλίματος ήρθε και το κάλεσμα της Επιτροπής Κατοίκων, τον Φεβρουάριο του 2010, σε ειδική συνεδρίαση της Επιτροπής Περιβάλλοντος της Βουλής για το Ιστορικό Κέντρο της Αθήνας.

Σημαντικός σταθμός στις συνεχείς ενέργειες της Επιτροπής στάθηκε η διοργάνωση Ημερίδας στις 3 Μαρτίου με θέμα “Η Ακαδημία του Πλάτωνος στον Παγκόσμιο Πολιτισμό και ο Χώρος στην Αθήνα του σήμερα”. Οι εισηγήσεις έξι καθηγητών Πανεπιστημίου και του Μετσόβειου Πολυτεχνείου ανέδειξαν την μεγάλη ιστορική και πολιτιστική αξία του χώρου. Οι προτάσεις τους, εμπεριστατωμένες και με όραμα, ισχυροποιήσαν και εμπλούτισαν το πλαίσιο των προτάσεων της Επιτροπής και των κατοίκων για την πραγματική Ανάπλαση του Α.Χ. και της ευρύτερης περιοχής του, με τρόπο που να αρμόζει στην αξία του, να τον αναδεικνύει, να γίνει ο μοχλός για τη διάσωση των τελευταίων αδόμητων χώρων δίπλα στο κέντρο της Αθήνας και για την εφαρμογή ενός προγράμματος βελτίωσης της ζωής σε μια από τις πιο υποβαθμισμένες γειτονιές, σε όλα τα επίπεδα.

Κι ενώ η Επιτροπή οργάνωνε τα επόμενα βήματα αξιοποιώντας και τα αποτελέσματα της Ημερίδας, δημοσιεύεται η πληροφορία, ότι η Ειδική Υπηρεσία Περιβάλλοντος έστειλε στην αρμόδια Υπουργό τη θετική της εισήγηση για έγκριση των περιβαλλοντικών όρων του κτιριακού μεγαθήριου!! Οι κάτοικοι για ακόμη μία φορά έπρεπε να στείλουν το δικό τους μήνυμα στους εργολάβους και τις “Ειδικές Υπηρεσίες”. Στις 24 Μαρτίου του 2010 οργανώνεται μαζική συγκέντρωση και πορεία των κατοίκων και πολλών πολιτών από άλλες περιοχές της Αθήνας.

Τελικά,

• η Υπουργός υπογράφει νέα “αναστολή έκδοσης νέων οικοδομικών αδειών σε 56 οικοδομικά τετράγωνα γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο”,

• ο Δήμος της Αθήνας αποφασίζει να περιορίσει τη γνωστή μελέτη του στην γειτονιά Ακαδημία Πλάτωνος (βόρεια του χώρου μέχρι τη Λένορμαν και τα βιομηχανικά κτίρια στον Κηφισό) εξαιρώντας τον Αρχαιολογικό Χώρο και την περιοχή του ΒΙΟΠΑ (ζώνη που εκτείνεται από τα όρια του χώρου μέχρι τη Λ. Αθηνών και τον Κηφισό), μελέτη που αποτελεί την 3η Πράξη,

• η Ακαδημία Πλάτωνος περιλαμβάνεται στο Πρόγραμμα “Αθήνα 2014” του ΥΠΕΚΑ,

• η ΕΑΧΑ και η Δ/νση Πολεοδομικού Σχεδιασμού αναλαμβάνουν να καταρτίσουν ένα πλαίσιο προτάσεων. Προτείνουν την απαλλοτρίωση του γνωστού οικοπέδου και ορισμένων άλλων εκτάσεων εμβαδού περίπου 10 στρ. με σκοπό την επέκταση του Α.Χ. καθώς και την απαλλοτρίωση περίπου 6 στρ. με σκοπό τη δημιουργία ζώνης πρασίνου για την προστασία του. Επίσης, τη διαμόρφωση “αρχαιολογικού περιπάτου” που θα συνδέει την Ακαδημία με τον Κεραμεικό. Τέλος, υπάρχει η ενημέρωση ότι σχεδιάζεται η τροποποίηση των χρήσεων γης στην ευρύτερη περιοχή και η μείωση των συντελεστών δόμησης.

• το Κ.Α.Σ., στα τέλη του 2010, εγκρίνει τις απαλλοτριώσεις και τη σύνδεση Κεραμεικού – Ακαδημίας.

Ένα πρώτο στοίχημα για τον πολιτισμό, τους ελεύθερους χώρους και τη ζωή των κατοίκων στην Ακαδημία Πλάτωνος κερδήθηκε.

Εξακολουθούμε όμως να πιστεύουμε σαν ορθές και ολοκληρωμένες λύσεις και να επιδιώκουμε:

• τον καθορισμό της γειτονιάς Ακαδημία Πλάτωνος, της περιοχής ΒΙΟΠΑ και της περιοχής των ΚΤΕΛ ως περιοχής «Πολεοδομικής αναμόρφωσης προβληματικών περιοχών εγκεκριμένων σχεδίων πόλεως» από το νέο Ρ.Σ. Αττικής,

• την υπογειοποίηση των γραμμών του Προαστιακού ώστε να εξασφαλιστεί στην πραγματικότητα η συνέχεια του Ιστορικού Κέντρου με τους Αρχαιολογικούς Χώρους της Ακαδημίας του Πλάτωνος και του Ιππίου Κολωνού.

Πράξη 3η. Σε αυτήν δεν θα υπήρχε λόγος αναφοράς αν οι χώροι για δημόσια χρήση αποτελούσαν κοινωνικό αγαθό που πρέπει να επιδιώκεται η κατοχύρωσή του από τους αρμόδιους γι αυτό φορείς. Αν οι ίδιοι φορείς είχαν την πολιτική βούληση να εφαρμόζουν ολοκληρωμένες λύσεις και όχι αποσπασματικά ημίμετρα.

Πολύ κοντά στον Α.Χ. υπάρχει μια έκταση 25 στρ. με το τοπωνύμιο “Λαχανόκηποι” που από το σχέδιο πόλης του 1968 προβλεπόταν για κοινόχρηστους χώρους και κοινωφελείς λειτουργίες. Ίδια και η κατεύθυνση του ΓΠΣ του 1988.

Καμία δημοτική αρχή επί 40 χρόνια δεν προχώρησε στην εξασφάλιση των χώρων με αποτέλεσμα οι ιδιοκτήτες να πετύχουν τελικά δικαστική απόφαση υπέρ τους και να ζητήσουν τροποποίηση του σχεδίου από το πρώην ΥΠΕΧΩΔΕ. Ο Δήμος Αθηναίων δεν αντιδρά και το πρώην ΥΠΕΧΩΔΕ προχωρά στην τροποποίηση. Το ΣτΕ απορρίπτει το σχέδιο ΠΔ με επιχειρήματα ανάλογα με αυτά των κατοίκων. Ο Δήμος με τη μελέτη “Πολεοδομικής αναμόρφωσης της γειτονιάς Ακαδημίας Πλάτωνος”, την οποία οι κάτοικοι δεν είχαν αποδεχθεί από την Α φάση, επανέρχεται για να “τακτοποιήσει” το πρόβλημα: τα 25 στρ. παύουν να υφίστανται σαν ενιαίος χώρος, δημιουργούνται οικοδομήσιμοι χώροι για τους ιδιοκτήτες και η μελέτη αγωνίζεται να αποδείξει το ισοζύγιο κοινόχρηστων χώρων μεταξύ του παλιού σχεδίου και της τροποποίησής του, επιμερίζοντας ακόμη και ποσοστό έκτασης από τον Α. Χ. στη γειτονιά ή προσμετρώντας στους αθλητικούς χώρους γήπεδο που θα καταργήσει η ανέγερση του Μουσείου της Πόλης των Αθηνών, χωροθέτηση με την οποία έχει συμφωνήσει ο Δήμος.

Στην Ακαδημία Πλάτωνος, οι κάτοικοι έχουμε επιδοθεί σε έναν επίμονο αγώνα για την διεκδίκηση του δημόσιου χώρου σαν αγαθό πραγματικής βελτίωσης της ποιότητας ζωής στην πόλη και εξασφάλισης ενός βιώσιμου μέλλοντος. Αυτή είναι η συμβολή μας στην αντιμετώπιση της διαχρονικής κρίσης που ο δημόσιος χώρος υφίσταται σε τούτη την χώρα.

Για την Επιτροπή Κατοίκων Ακαδημίας Πλάτωνος

Κική Βάσσου Αρχιτέκτονας - Πολεοδόμος

• Έρευνα του Παύλου Τσίμα για την Ακαδημία Πλάτωνα. Δείτε ΕΔΩ. Μιλάνε και κάτοικοι από την ΕΚΑΠ.